Ukraina weszła w sezon zimowy 2024-2025 z niezwykle trudną sytuacją w sektorze energetycznym. W ciągu niespełna kilku miesięcy trzy lata rosyjskiej agresji zniszczyły ponad 50% infrastruktury energetycznej kraju, w tym elektrownie cieplne, sieci przesyłowe energii elektrycznej i odnawialne źródła energii.
Prawie cały sektor energetyczny na okupowanych terytoriach, a także krytyczne obiekty na obszarach kontrolowanych przez rząd, zostały trafione lub całkowicie zniszczone. Nie trzeba dodawać, że 87% wszystkich elektrowni węglowych zostało bezpowrotnie utraconych. Około 70% zainstalowanej mocy elektrowni wiatrowych i znaczna część elektrowni słonecznych jest obecnie niedostępna z powodu operacji wojskowych, uszkodzeń i niekorzystnych warunków pogodowych.
Obecnie ukraiński system energetyczny jest stale zagrożony rosyjskim ostrzałem mającym na celu destabilizację jego działania. W grudniu 2024 r. zmasowane ataki rakietowe ponownie zmusiły kraj do zastosowania harmonogramów przerw w dostawach energii elektrycznej, które dotknęły miliony obywateli.
Ukraina stoi przed następującymi pytaniami: jak zapewnić stabilne dostawy energii elektrycznej i ciepła w czasie wojny? Jakie alternatywy mogą pomóc uniknąć kryzysu humanitarnego? Czy istnieją jakieś istotne doświadczenia innych krajów? UA.News przyjrzało się tej sprawie.
Od kryzysu do kryzysu: realia ukraińskiego systemu energetycznego
Jednym z kluczowych wyzwań dla naszego sektora energetycznego (oczywiście oprócz ostrzału wroga) jest zmniejszenie dostępnych mocy wytwórczych energii jądrowej. W dużej mierze wynika to z utraty Zaporoskiej Elektrowni Jądrowej. Przed wojną elektrownia ta zapewniała około 25% całej produkcji energii elektrycznej w czasie pokoju, a jej zajęcie spowodowało deficyt, który trudno zrekompensować. Obecnie w Ukrainie działają tylko trzy elektrownie jądrowe, które zapewniają około 7,8-7,9 GW mocy, pokrywając około 50-55% zimowego zapotrzebowania.
Elektrownie wodne również poniosły znaczne straty z powodu zniszczenia zapór i stacji, w szczególności Kachowska Elektrownia Wodna. W sumie utracono około 30% mocy hydroelektrycznej. Ponadto niski poziom wody w dnieprowskich zbiornikach kaskadowych utrudnia ich działanie, zwłaszcza w okresach szczytowego obciążenia. Niezwykle trudno jest zrównoważyć te rzeczy i jest to jeden z powodów, dla których Ukraińcy są często odcięci od energii elektrycznej.
Sytuacja z odnawialnymi źródłami energii jest również krytyczna. Większość farm wiatrowych znajduje się na terytoriach okupowanych lub nie działa z powodu uszkodzeń. Działające obiekty zapewniają jedynie około 370 MW z dostępnych 1,9 GW mocy zainstalowanej.
Ogólnie rzecz biorąc, sytuacja w systemie elektroenergetycznym pozostaje niezmiennie zła, z niewielkimi okresami krótkoterminowej poprawy. Skala zniszczeń jest zbyt duża, by przetrwać zimę bez przestojów, nawet gdyby nagle nastał pokój i ustały ostrzały - ochrona przed którymi, jak się okazało, istniała głównie tylko w oświadczeniach urzędników, a nie w rzeczywistości.
A biorąc pod uwagę regularne ataki rosji na infrastrukturę energetyczną, sytuacja jest jeszcze bardziej skomplikowana. Chociaż sektor energetyczny ma pewien margines bezpieczeństwa, jest on prawie wyczerpany, a skumulowany efekt ataków może doprowadzić do jeszcze większych szkód, a nawet, w dłuższej perspektywie, do załamania.
Alternatywne źródła energii i import
W odpowiedzi na wszystkie wyzwania czasu, Ukraina stara się zrekompensować deficyt: przede wszystkim importując energię elektryczną z Unii Europejskiej. Obecnie import wynosi maksymalnie około 2-2,1 GW, ale to nie wystarczy, aby w pełni pokryć zapotrzebowanie, zwłaszcza podczas szczytowych obciążeń.
Ponadto rozważa się bardziej aktywne wykorzystanie mobilnych turbin gazowych, autonomicznych kotłowni na obszarach miejskich i innych alternatywnych rozwiązań. Takie instalacje mogą pomóc w zapewnieniu bilansu energetycznego w regionach, które doświadczają najdłuższych przestojów. Ich wdrożenie komplikuje jednak wysoki koszt i potrzeba dodatkowej ochrony przed ostrzałem.
Istotną rolę odgrywa również modernizacja systemu dystrybucji energii elektrycznej. Integracja z europejskim systemem energetycznym ENTSO-E umożliwia otrzymanie pomocy w sytuacjach awaryjnych w postaci dodatkowego importu, ale wymaga to dalszego dostosowania ukraińskich sieci do standardów europejskich. Dodatkowe linie są już budowane w zachodniej Ukrainie, aby zapewnić jeszcze większy import z Unii Europejskiej.
Doświadczenia innych krajów jako wskazówka dla Ukrainy
Doświadczenia innych krajów, które stanęły w obliczu sytuacji kryzysowych, takich jak wojny, ataki na infrastrukturę krytyczną lub po prostu przedłużające się przerwy w dostawie prądu z przyczyn wewnętrznych, mogą służyć jako przewodnik dla Ukrainy. Przykłady te pokazują, w jaki sposób rządy krajowe, społeczności i partnerzy międzynarodowi są w stanie znaleźć rozwiązania w nadzwyczajnych okolicznościach.
Jednocześnie należy zrozumieć, że żaden z poniższych krajów nie stanął w obliczu wyzwań na taką skalę jak nasz w swojej najnowszej historii. Niemniej jednak ich praktyki i doświadczenia mogą być cenne dla Ukrainy.
Na przykład Finlandia, która od dawna nie była w stanie wojny, ma surowe warunki klimatyczne i bardzo mroźne zimy. Kraj ten opracował wydajny system ciepłowniczy. Fińskie elektrociepłownie wytwarzają jednocześnie energię elektryczną i ciepło, co pozwala na optymalne wykorzystanie zasobów i zmniejszenie strat. Jest to szczególnie ważne, gdy dostęp do zewnętrznych źródeł energii jest ograniczony. W przypadku ewentualnego uszkodzenia sieci, fińskie gminy posiadają zapasowe autonomiczne źródła energii, takie jak mini- elektrociepłownie lub generatory diesla.
Ponadto Finlandia aktywnie rozwija system akumulatorów termicznych. Są to specjalne instalacje, które magazynują nadmiar energii cieplnej do wykorzystania w okresach szczytowych. W sytuacjach kryzysowych takie podejście pomaga zaspokoić podstawowe potrzeby ludności nawet w obliczu niedoborów energii, na przykład w przypadku przerw spowodowanych trudnymi warunkami pogodowymi.
Przykład Izraela jest nieco bliższy naszemu kontekstowi. Ze względu na ciągłe zagrożenia bezpieczeństwa, kraj ten przywiązuje dużą wagę do zdecentralizowanej energii. Każdy obszar mieszkalny lub obiekt infrastruktury strategicznej jest wyposażony w lokalne systemy wytwarzania energii, takie jak panele słoneczne i baterie. W kontekście działań wojennych minimalizuje to zależność od głównych sieci energetycznych, które mogą zostać uszkodzone.
Izrael wdraża również tak zwane inteligentne sieci, które pozwalają na automatyczne przekierowanie przepływu energii do priorytetowych obiektów, takich jak szpitale, zakłady wodociągowe, obiekty wojskowe, domy spokojnej starości itp. w przypadku uszkodzenia innych części sieci. Jednak pomimo bliskości warunków (wojna i ciągłe zagrożenia bezpieczeństwa), Izrael może nie być bardzo istotnym przykładem dla Ukrainy ze względu na różnice klimatyczne: nie ma tam mroźnych zim, a temperatura jest zawsze powyżej zera.
Innym interesującym przykładem jest Wielka Brytania. Podczas II wojny światowej Wielka Brytania często stawiała czoła nazistowskim bombardowaniom, które niszczyły krytyczną infrastrukturę kraju, w tym elektrownie. Główną odpowiedzią była krajowa kampania racjonowania energii. Obywatele byli uczeni, jak oszczędzać ciepło, światło i paliwo, jednocześnie zachęcając ich do przyłączenia się do lokalnych inicjatyw na rzecz odbudowy infrastruktury.
Rząd stworzył również specjalne zespoły naprawcze, aby szybko przywrócić uszkodzone obiekty. Współczesnym odpowiednikiem tego podejścia w Ukrainie są mobilne zespoły energetyczne, które zajmują się szybkimi naprawami uszkodzonych sieci.
Wreszcie, przydatny może być również przypadek Korei Południowej. Kraj ten również nie prowadził wojny przez długi czas, ale regularnie boryka się zarówno z klęskami żywiołowymi, jak i egzystencjalnym zagrożeniem geopolitycznym ze strony północnego sąsiada.
Seul przywiązuje dużą wagę do inwestowania w rezerwy. Kraj stworzył ogromne podziemne zbiorniki ropy i gazu, które zapewniają stabilność dostaw energii w przypadku kryzysu. Ponadto rząd opracował krajowe plany reagowania na kryzysy energetyczne, w tym symulacje sytuacji, w których główna infrastruktura przestaje działać. Podejście to obejmuje szkolenie ludności w zakresie reagowania kryzysowego, w tym korzystania z alternatywnych źródeł energii.
Zastosowanie tych przykładów w kontekście ukraińskim może obejmować:
- Wdrożenie na dużą skalę zdecentralizowanych rozwiązań: od domowych paneli słonecznych po mini-CHP i mobilne kotłownie modułowe;
- Opracowanie programów wsparcia dla obywateli na zakup generatorów (dla firm i domów prywatnych), grzejników lub magazynów energii;
- Zwiększenie odporności kluczowych obiektów poprzez ochronę infrastruktury, tworzenie kopii zapasowych i dywersyfikację energii.
Kluczowe w tym względzie pozostaje wsparcie międzynarodowe i dostosowanie najlepszych praktyk do lokalnych potrzeb. Tylko dzięki skutecznej koordynacji na poziomie krajowym i lokalnym Ukraina będzie w stanie mniej lub bardziej skutecznie przetrwać zimę w trzecim roku wojny.
Podsumowując, Ukraina stoi w obliczu niezwykle trudnych warunków w okresie zimowym. Pomimo masowego ostrzału, system energetyczny nadal wykazuje pewien margines odporności, ale jego zasoby są bardzo ograniczone.
W perspektywie krótkoterminowej kluczowe jest wzmocnienie integracji z europejskimi rynkami energii i mobilizacja wewnętrznych rezerw w celu ustabilizowania sytuacji. Jednocześnie długoterminowa niezależność energetyczna jest możliwa tylko pod warunkiem wdrożenia reform systemowych, inwestycji w odnawialne źródła energii i rozwoju zdecentralizowanego wytwarzania energii.
Mykyta Trachuk