Pierwszy latynoamerykański przywódca Kościoła rzymskokatolickiego, Papież Franciszek, zmarł rano 21 kwietnia w wieku 88 lat. Przez 12 lat pontyfikatu w Watykanie Papież Franciszek zapisał się w pamięci swoją niekonwencjonalnością i progresywnymi poglądami, które często wywoływały dyskusje.
Wiadomość o śmierci Papieża zszokowała świat, zwłaszcza że dzień wcześniej, w Wielkanoc, Ojciec Święty pozdrawiał wiernych na placu Świętego Piotra w Watykanie i spotkał się z wiceprezydentem USA, J.D. Vance’em.
Przypominamy, czym zapisał się w historii Papież Franciszek i przywołujemy jego najsłynniejsze wypowiedzi.
Wybór na tron i reakcja świata
Na początku marca 2013 roku Kościół katolicki zaskoczyła rezygnacja Papieża Benedykta XVI. Kardynałowie z całego świata zebrali się na konklawe w Watykanie, aby wybrać nowego papieża. 13 marca 2013 roku z Kaplicy Sykstyńskiej uniósł się biały dym, oznaczając wybór 266. Papieża Rzymskiego. Został nim 76-letni arcybiskup Buenos Aires, kardynał Jorge Mario Bergoglio, który przyjął imię Franciszek na cześć św. Franciszka z Asyżu — symbolu ubóstwa i służby.
Wybór Papieża Franciszka był dla wielu zaskoczeniem, ponieważ nie był uważany za jednego z głównych faworytów. Jednak jego pokora i reputacja człowieka bliskiego ludowi odegrały decydującą rolę w decyzji kardynałów.
Pierwsze decyzje i wypowiedzi Papieża Franciszka szybko obiegły świat. Jego apel o to, by Kościół był „ubogi dla ubogich”, uwaga poświęcona problemom nierówności społecznej i otwartość na dialog z różnymi warstwami społeczeństwa spotkały się z uznaniem także poza wspólnotą katolicką.
Świat dostrzegł w nowym papieżu nie tylko przywódcę duchowego, ale też człowieka zdolnego usłyszeć głos cierpiących i zainspirować do pozytywnych zmian.
Czym zapisał się pontyfikat Papieża Franciszka: reformy, sprawiedliwość społeczna i dialog międzyreligijny
Pontyfikat Papieża Franciszka od początku był naznaczony dążeniem do głębokich zmian w Kościele katolickim oraz przemyślenia jego roli we współczesnym świecie. Franciszek dążył do odnowy Kościoła, większej otwartości na świat oraz skoncentrowania się na potrzebach najbardziej bezbronnych. Odważne wypowiedzi i reformy papieża stały się symbolem jego wizji Kościoła – Kościoła, który służy, a nie panuje.
Reformy w Kurii Rzymskiej
Jednym z kluczowych priorytetów Papieża Franciszka była reforma Kurii Rzymskiej – centralnego organu administracyjnego Kościoła katolickiego. Zainicjował on powołanie Rady Kardynałów-Doradców, która miała wspierać go w zarządzaniu Kościołem i opracowywaniu nowych struktur.
Celem reform było zwiększenie efektywności, przejrzystości i odpowiedzialności Kurii, a także walka z korupcją i biurokracją. Ważnym krokiem było ogłoszenie nowej konstytucji apostolskiej „Praedicate Evangelium” („Głoście Ewangelię”), która weszła w życie w 2022 roku i miała na celu decentralizację władzy, wzmocnienie roli świeckich i służbę ewangelizacji.
Reformy Franciszka spotkały się z oporem środowisk konserwatywnych. Niektórzy kardynałowie i biskupi wyrażali zaniepokojenie decentralizacją władzy i zmianami w tradycyjnych strukturach. Obawiali się, że reformy mogą prowadzić do rozmycia doktrynalnych podstaw Kościoła i utraty jego jedności.
Dialog międzyreligijny
Papież Franciszek uczynił dialog międzyreligijny i ekumeniczny jednym z priorytetów swojego pontyfikatu, dążąc do budowania porozumienia między różnymi wspólnotami religijnymi. Potępiał ekstremizm religijny i przemoc, podkreślając, że religia powinna być źródłem pokoju, a nie podziałów.
Oto kilka z jego spotkań:
- Spotkanie z Patriarchą Moskwy Cyrylem (rosyjski Kościół Prawosławny) w 2016 roku w Hawanie — pierwsze spotkanie papieża z głową RKP od ponad tysiąca lat.
- Spotkanie z Wielkim Imamem Ahmedem el-Tayebem w 2016 roku i podpisanie „Dokumentu o ludzkim braterstwie dla pokoju na świecie i wspólnego współistnienia” w lutym 2019 roku w Abu Zabi.
- W 2016 roku papież Franciszek odwiedził Wielką Synagogę w Rzymie, gdzie spotkał się z członkami społeczności żydowskiej.
Spotkanie z ajatollahem Alim al-Sistanim — wpływowym duchowym przywódcą szyitów w Iraku, 6 marca 2021 roku, podczas historycznej wizyty w Iraku. - Spotkania z delegacjami buddyjskich mnichów z Japonii, Tajlandii i Sri Lanki oraz spotkania z przywódcami hinduistycznymi.
- 25 stycznia 2023 roku w Watykanie papież przyjął delegację Wszechukraińskiej Rady Kościołów i Organizacji Religijnych (WRKiOR).
- Wizyta w największym meczecie Azji Południowo-Wschodniej — Istiqlal, 5 września 2024 roku. Papież wezwał wtedy do wspólnej walki ze zmianami klimatu i ekstremizmem.
Nauka społeczna i wsparcie dla osób LGBT
Przez 12 lat swojego pontyfikatu papież Franciszek aktywnie poruszał tematy ochrony środowiska, walki z nierównością, kryzysu migracyjnego, wojen oraz społeczności LGBTQ+.
W encyklice „Laudato si’” z 2015 roku papież wezwał do integralnego podejścia ekologicznego, łączącego ochronę środowiska z walką z ubóstwem i nierównością społeczną.
Papież wielokrotnie krytykował nierówności ekonomiczne, niesprawiedliwość i obojętność wobec cierpienia innych. Potępiał „gospodarkę, która zabija”, gdzie zysk stawia się ponad ludzkie życie i godność. Krytykował również kulturę konsumpcjonizmu, która jego zdaniem prowadzi do marnotrawstwa i degradacji środowiska.
Papież Franciszek nieustannie wyrażał swoje poparcie dla uchodźców i migrantów, apelując o humanitarne traktowanie i przezwyciężenie ksenofobii.
Niektórzy krytycy zarzucali papieżowi Franciszkowi populizm i nadmierne upolitycznienie wypowiedzi. Uważali, że krytyka kapitalizmu i wezwania do sprawiedliwości społecznej wykraczają poza jego duchowe obowiązki i ingerują w sferę polityczną.
Jednym z najbardziej dyskutowanych tematów jego pontyfikatu były kwestie związane z rodziną i społecznością LGBTQ+. Synody o rodzinie, które odbyły się w 2014 i 2015 roku, doprowadziły do publikacji adhortacji apostolskiej „Amoris Laetitia” (Radość miłości), zachęcającej do bardziej inkluzywnego i miłosiernego podejścia do sytuacji rodzinnych, w tym rozwiedzionych i ponownie poślubionych katolików. Ostatnie wypowiedzi papieża na temat możliwości błogosławieństwa par jednopłciowych wywołały szeroką gamę reakcji w Kościele i wśród wiernych. Niektórzy katolicy uważali, że papież Franciszek zbytnio odszedł od tradycyjnego nauczania Kościoła.
Walka z nadużyciami seksualnymi w Kościele
Papież Franciszek wykazał determinację w walce z nadużyciami seksualnymi w Kościele. Otwarcie przyznał się do skali problemu i przeprosił ofiary. Wielokrotnie potępiał ukrywanie tych przestępstw.
W 2019 roku wydał motu proprio „Vos estis lux mundi” („Wy jesteście światłością świata”), które ustanowiło nowe procedury zgłaszania nadużyć i pociągania do odpowiedzialności biskupów, którzy je ukrywają. Dokument ten zobowiązuje duchownych do zgłaszania wszelkich przypadków nadużyć. Rozszerzył również przepisy dotyczące zwalczania przemocy seksualnej wobec dorosłych osób wrażliwych.
Jednocześnie papież spotkał się z krytyką za niewystarczającą stanowczość w tej sprawie. Niektóre ofiary i organizacje praw człowieka uważają, że Kościół nie zrobił wystarczająco dużo, aby pociągnąć winnych do odpowiedzialności i zapewnić pomoc poszkodowanym. Papieżowi zarzucano ukrywanie informacji lub niewystarczającą reakcję na oskarżenia.
Bliskość ludziom
Pierwsze kroki papieża Franciszka poruszyły świat swoją prostotą i odejściem od utartych tradycji.
Odrzucił zamieszkanie w papieskich apartamentach w Pałacu Apostolskim, wybierając skromniejszy pokój w Domu Świętej Marty – domu gościnnym Watykanu. Ta decyzja nie tylko świadczyła o jego osobistej skromności, ale także symbolizowała jego pragnienie bycia bliżej zwykłych ludzi, duchowieństwa i świeckich, którzy również mieszkają w tym budynku. Rezygnacja z przepychu stanowiła kontrast wobec tradycyjnego obrazu papiestwa, w którym często dominowały splendor i wielkość.
Papież Franciszek nie stronił od kontaktu z ubogimi, bezdomnymi, migrantami i innymi grupami wrażliwymi. Odwiedzał więzienia, biedne dzielnice i szpitale.
Franciszek podczas swojego pontyfikatu obalił stereotyp o oddalonym i niedostępnym Papieżu. Jego prostota, dostępność i bezpośredniość w kontaktach z ludźmi stały się prawdziwą rewolucją. Nie bał się żartować, używać slangu ani mówić o codziennych sprawach. Jego spontaniczne telefony do wiernych, selfie i uśmiechy sprawiły, że stał się „papieżem ludu”, którego kochają i szanują ludzie na całym świecie.
Papież Franciszek i Ukraina
Wojna w Ukrainie stała się jednym z głównych tematów, na które Papież Franciszek nieustannie zwracał uwagę. Wielokrotnie potępiał agresję, wzywał do zawieszenia broni i rozpoczęcia dialogu, a także wyrażał swoje wsparcie dla narodu ukraińskiego. Papież nieustannie przypominał o cierpieniach ludności cywilnej, potrzebie pomocy humanitarnej oraz niedopuszczalności przemocy.
W swoim orędziu bożonarodzeniowym w 2014 roku Papież modlił się o pokój w Ukrainie i prosił o dar pokoju oraz przezwyciężenie podziałów dla „tej umiłowanej ziemi”.
24 lutego 2022 roku, w dniu rozpoczęcia pełnowymiarowej inwazji, wyraził głęboki ból i niepokój, wzywając do zawieszenia broni i dialogu. W swoich homiliach często wspominał o cierpieniu narodu ukraińskiego, zachęcając wiernych do modlitwy o pokój w Ukrainie.
Jednocześnie Papież był krytykowany za próby zachowania neutralnej postawy, wzywając do dialogu między stronami konfliktu. Krytycy uważali, że w obliczu oczywistej agresji neutralność nie jest właściwa. Zarzucali Papieżowi Franciszkowi, że nie wypowiada się wystarczająco stanowczo na temat rosyjskiej agresji i że w niektórych wypowiedziach unika bezpośredniego nazwania federacji rosyjskiej agresorem.Brak bezpośredniego nazwania Federacji Rosyjskiej agresorem w niektórych wypowiedziach wywołał rozczarowanie w Ukrainie oraz wśród jej zwolenników.
Niektóre wypowiedzi papieża Franciszka, zwłaszcza dotyczące „rosyjskiego humanizmu” czy stwierdzenia, że „NATO szczeka pod drzwiami rosji”, wywołały oburzenie w Ukrainie i wśród jej sojuszników. Słowa te były odbierane jako usprawiedliwienie rosyjskiej agresji lub brak zrozumienia przyczyn konfliktu.
Papież zmarł: co dalej?
Gdy papież umiera, w Watykanie rozpoczyna się szereg jasno określonych procedur. Najpierw następuje stwierdzenie zgonu – śmierć papieża potwierdza jego osobisty lekarz.
Oficjalne ogłoszenie śmierci wygłasza kardynał kamerling Świętego Kościoła Rzymskiego, który tymczasowo odpowiada za zarządzanie Watykanem w tym okresie.
Zgodnie z tradycją, kamerling trzykrotnie zwraca się do papieża po imieniu otrzymanym przy chrzcie, w obecności mistrza ceremonii papieskich, prałatów, sekretarza oraz kanclerza Pałacu Apostolskiego. Brak odpowiedzi potwierdza śmierć. Kamerling ogłasza po łacinie: „Vere Papa mortuus est” („Papież naprawdę nie żyje”). Dawniej istniał zwyczaj uderzenia zmarłego papieża w czoło srebrnym młotkiem, ale praktykę tę zniesiono w XX wieku.
Następnie ogłaszany jest okres Sede Vacante („wakującego tronu”), podczas którego Stolica Apostolska pozostaje bez głowy. W tym czasie Kolegium Kardynałów przejmuje tymczasowe zarządzanie Kościołem w sprawach bieżących, ale nie może podejmować decyzji zarezerwowanych dla papieża.
Pogrzeb papieża
Kardynałowie wyznaczają datę pogrzebu, który zazwyczaj odbywa się 4–6 dni po śmierci. Ciało papieża zostaje wystawione w Bazylice św. Piotra, by wierni mogli się pożegnać. Rozpoczyna się dziewięciodniowa żałoba (Novendiales), podczas której odprawiane są specjalne msze za duszę zmarłego papieża.
Zgodnie z tradycją, papież zostaje pochowany w Grobach Watykańskich, pod Bazyliką św. Piotra, obok innych papieży. Według ostatnich zmian wprowadzonych przez papieża Franciszka, ciało zostaje złożone w prostą drewnianą trumnę z ocynkowaną wkładką.
Konklawe (wybory nowego papieża)
W ciągu 15–20 dni po śmierci papieża kardynałowie z całego świata zbierają się na konklawe w Watykanie, aby wybrać nowego Następcę św. Piotra. Nowego papieża mogą wybierać wyłącznie kardynałowie-elektorzy, którzy nie ukończyli 80. roku życia w momencie rozpoczęcia okresu Sede Vacante.
W teorii nowym papieżem może zostać każdy ochrzczony mężczyzna wyznania katolickiego, nawet nieżonaty świecki. Jednak po raz ostatni miało to miejsce w 1378 roku, kiedy papieżem został arcybiskup Urban VI, który w momencie wyboru nie był kardynałem. Dlatego zgodnie z utrwaloną tradycją trwającą już ponad 700 lat, na papieży wybiera się kardynałów.
Konklawe odbywa się w ścisłej izolacji od świata zewnętrznego. Kardynałom zabrania się kontaktowania ze światem zewnętrznym, korzystania z telefonów i innych środków komunikacji. Głosowanie odbywa się tajnie, kilka razy dziennie. Każdy kardynał zapisuje imię swojego kandydata na karcie do głosowania i wrzuca ją do specjalnej urny.
Aby zostać wybranym papieżem, kandydat musi uzyskać większość dwóch trzecich głosów plus jeden.
Po każdym głosowaniu karty są spalane w specjalnym piecu. Jeśli nie wybrano papieża, dodaje się specjalną żywicę, aby dym był czarny (fumata nera). W przypadku wyboru nowego papieża karty są palone bez dodatku żywicy, co powoduje pojawienie się białego dymu (fumata bianca), oznaczającego światu wybór nowego papieża. Rozbrzmiewają także dzwony bazyliki św. Piotra.
Ogłoszenie nowego Papieża
Po wyborze nowo wybrany Papież przyjmuje swoją posługę i wybiera sobie imię papieskie.
Kardynał protodiakon wychodzi na balkon Bazyliki św. Piotra i ogłasza po łacinie formułę: „Habemus Papam!” („Mamy Papieża!”), ogłaszając imię wybranego papieża oraz jego imię papieskie. Nowy papież po raz pierwszy zwraca się do wiernych z balkonu i udziela pierwszego błogosławieństwa „Urbi et Orbi” („Miastu i światu”).
Najsłynniejsze cytaty Papieża Franciszka
„Nie wiem, jak odpowiedzieć na pytanie, czy dostarczanie broni Ukraińcom jest słuszne. Nie wiem, czy to słuszne, by im pomagać w obronie [...] Może to ‘szczekanie NATO pod drzwiami rosji’ doprowadziło do tej wojny? By to sprawdzić, wystarczy zastanowić się, co działo się w ostatnich dekadach. Nie mam odpowiedzi. Ale pytam siebie – dlaczego nie zatrzymano się wcześniej? I przestrzegam: prawdziwy problem nie polega na dostarczaniu broni, ale na próbie uspokojenia serc, unikaniu eskalacji, zatrzymaniu się i podjęciu dialogu” — Papież Franciszek w wywiadzie dla włoskiej gazety Corriere della Sera, maj 2022.
„Jeśli ktoś jest gejem, szuka Pana i ma dobrą wolę, to kim jestem, by go sądzić? Katechizm Kościoła Katolickiego dobrze to wyjaśnia: ‘nikt nie powinien być marginalizowany z tego powodu, powinni być zintegrowani ze społeczeństwem’” — Papież Franciszek, 2013 rok, podczas konferencji prasowej na pokładzie samolotu wracającego z Rio de Janeiro.
„Zniszczenie środowiska jest grzechem przeciwko Bogu, grzechem nie tylko osobistym, ale i strukturalnym, który zagraża wszystkim ludziom, zwłaszcza najbardziej narażonym z nas, i grozi wywołaniem konfliktu międzypokoleniowego. Zmiana klimatu to globalny problem społeczny, ściśle związany z godnością ludzkiego życia” — Papież Franciszek, konferencja COP28 w Dubaju, 2 grudnia 2023 roku.
„Wobec Boga i Jego ludu wyrażam mój żal z powodu grzechów i ciężkich przestępstw nadużyć seksualnych popełnianych przez duchownych wobec was. I pokornie proszę o przebaczenie” — Papież Franciszek, 7 lipca 2014 roku w Watykanie podczas spotkania z ofiarami przemocy seksualnej ze strony duchowieństwa.
„Błędem jest myśleć, że to wojna tylko między rosją a Ukrainą, i tyle. Nie. To wojna światowa... W tym przypadku ofiarą konfliktu jest Ukraina” — Papież Franciszek, wrzesień 2022 roku, podczas spotkania z jezuitami w Kazachstanie.
„To hipokryzja – nazywać się chrześcijaninem i odrzucać uchodźcę albo kogoś szukającego pomocy, głodnego lub spragnionego, odrzucać kogoś, kto potrzebuje mojej pomocy” — Papież Franciszek o uchodźcach, październik 2016 roku, spotkanie z niemieckimi wiernymi w Watykanie.
„Musimy powiedzieć prawdę – walka o prawa kobiet to nieustanna walka, ponieważ w niektórych miejscach kobiety są równe mężczyznom, a w innych – nie... Ale równość kobiet i mężczyzn nadal nie jest powszechna, i są przypadki, w których kobiety są traktowane jako obywatele drugiej kategorii... Musimy nadal o to walczyć, bo kobiety są darem” — Papież Franciszek, 6 listopada 2022 roku, lot z Bahrajnu do Rzymu.
„Kiedy gospodarka traci swoje ludzkie oblicze, nie służymy już pieniądzom, ale to my stajemy się ich sługami. To forma bałwochwalstwa, wobec której musimy zareagować, przywracając racjonalny porządek rzeczy, który służy dobru wspólnemu, zgodnie z którym pieniądze mają służyć, a nie rządzić” — Papież Franciszek, 8 października 2020 roku, spotkanie z przedstawicielami Moneyval.
„Zakończcie wykorzystywanie religii do szerzenia nienawiści, przemocy, ekstremizmu i ślepego fanatyzmu oraz powstrzymajcie się od używania imienia Boga do usprawiedliwiania zabójstw, wygnania, terroryzmu i prześladowań” — Papież Franciszek, 22 sierpnia 2023 roku, w Międzynarodowy Dzień Pamięci Ofiar Przemocy z powodu Religii ONZ.
„Niech zakończą się ataki i broń, proszę, ponieważ trzeba zrozumieć, że terroryzm i wojna nie przynoszą żadnych rozwiązań, tylko śmierć i cierpienie wielu niewinnych istnień. Wojna to porażka, każda wojna to porażka” — Papież Franciszek, 8 października 2023 roku, dzień po ataku bojowników Hamasu na południe Izraela.
