Jak działają giełdy kryptowalut, skąd bierze się cena i jak przebiega wymiana: CTO Trustee Plus Kseniya Żytomyrska

W czerwcu 2025 roku największa giełda kryptowalut na świecie, Binance, ogłosiła nowy rekord liczby użytkowników — 280 milionów osób na całym świecie, z czego aż 80 milionów przybyło na platformę tylko w ciągu ostatnich półtora roku.

Ten gwałtowny wzrost podkreśla, jak bardzo rynek kryptowalut stał się masowy, a kluczowe platformy, takie jak giełdy kryptowalut, — istotnym narzędziem finansowym dla ogromnej liczby ludzi. W 2025 roku trudno sobie wyobrazić kryptowaluty bez giełd — to dzięki nim nowicjusze najczęściej wchodzą do branży, przez nie odbywa się handel i wymiana na waluty fiat. Giełda to dziś interfejs dostępu do rynku, który umożliwia nie tylko wymianę aktywów, ale również ich przechowywanie.

Jednak giełda to nie tylko „kantor”. To cała infrastruktura, w której kształtuje się cena, spotykają się interesy kupujących i sprzedających, a za kulisami działa złożony system obsługi zleceń, rozliczeń i zapewniania płynności. W tej roli giełdy:

•  Zapewniają płynność – tworzą warunki, w których aktywa cyfrowe można szybko kupić lub sprzedać po uczciwej, aktualnej cenie.
• Dają dostęp do rynku – użytkownicy z całego świata nie muszą umawiać się bezpośrednio między sobą, wystarczy zarejestrować się na giełdzie.
• Kształtują cenę – to właśnie poprzez giełdowe mechanizmy podaży i popytu ustalana jest rynkowa wartość każdego aktywa kryptowalutowego.

Przyjrzymy się, jak dokładnie działają giełdy: jak powstają ceny i jak przebiega proces wymiany. Porównamy dwa zasadniczo różne podejścia — giełdy scentralizowane (CEX), takie jak Binance, oraz zdecentralizowane (DEX), działające na podstawie smart kontraktów.

Jak kształtuje się cena na giełdach

Na giełdach nie istnieje z góry ustalona „oficjalna” cena. Kształtuje się ona w czasie rzeczywistym – jako wynik interakcji popytu i podaży. Innymi słowy, cena to punkt, w którym kupujący jest gotów kupić, a sprzedający – sprzedać.

Mechanizm kształtowania ceny działa jak stała aukcja w obu kierunkach:

• Kupujący składają zlecenia, podając ile chcą kupić i po jakiej cenie. Sprzedający wskazują wolumen i cenę, po której są gotowi sprzedać.
• Giełda zbiera wszystkie te zlecenia do księgi zleceń (order book) i sortuje je: od najwyższych ofert kupna do najniższych propozycji sprzedaży.
• Gdy cena kupna jest równa lub wyższa od ceny sprzedaży, zlecenia się spotykają i dochodzi do transakcji. Cena tej transakcji jest umownie ceną rynkową.

Taka zasada – ciągłe porównywanie zleceń i ich automatyczna realizacja – leży u podstaw ceny, która ciągle się zmienia, odzwierciedlając aktualną równowagę zleceń.

Na różnych giełdach cena może się różnić. Przyczyną jest fragmentacja rynku: każda giełda ma swoją społeczność traderów, wolumen obrotu i płynność. Z tego powodu czasami występuje tymczasowe opóźnienie cen, szczególnie na mniej płynnych giełdach. Różnica cen między giełdami nazywana jest spreadem arbitrażowym. Aktywnie wykorzystują ją traderzy arbitrażowi, kupując taniej na jednej platformie i sprzedając drożej na innej. Najbardziej znanym przykładem spreadu jest „premia Kimchi” – różnica ceny między giełdami południowokoreańskimi a resztą światowego rynku, powstała z powodu surowej kontroli walutowej i ograniczonego dostępu.

Zatem cena jest odzwierciedleniem popytu i podaży. Jednak na równowagę wpływają także inne czynniki:

• Wiadomości i wydarzenia. Decyzje regulacyjne, notowania na giełdzie, hard forki, włamania — to wszystko zmienia nastroje uczestników i prowokuje wzrosty lub panikę sprzedaży.
• Market makerzy i algorytmiczne boty. Profesjonalni gracze, którzy wystawiają duże zlecenia z limitem, utrzymują płynność, ale swoimi działaniami mogą przesuwać cenę lub utrzymywać ją w określonym zakresie.
• Wolumen płynności. Na rynkach o niskiej płynności nawet niewielkie zlecenie może mocno zmienić cenę. Wysoka płynność z kolei sprawia, że cena jest bardziej stabilna.

W ten sposób cena nie jest wartością stałą, lecz odzwierciedleniem żywego rynku.

Mechanizm wymiany na scentralizowanych giełdach (CEX)

Pierwsza giełda kryptowalut pojawiła się na początku lata 2010 roku – półtora roku po uruchomieniu Bitcoina, pierwszej kryptowaluty. Wymieniała tylko monety BTC na dolary.

Scentralizowane giełdy kryptowalut to klasyczne platformy, na których klienci tworzą konta i powierzają giełdzie zarządzanie swoimi aktywami. Giełda działa jako pośrednik: przechowuje depozyty klientów, prowadzi księgowość sald i organizuje wymianę między uczestnikami. Większość współczesnych giełd oferuje nie tylko to, ale również przyciąga użytkowników dzięki programom zyskowności, airdropom i copy tradingowi.

Cena kryptowaluty na CEX to ostatnia cena udanej transakcji, która odzwierciedla równowagę popytu i podaży na platformie. Wpływ na nią mają także typy zleceń:

• Duzi gracze lub algorytmy wystawiają zlecenia z limitem po obu stronach, tworząc płynność i pomagając utrzymać cenę w określonym zakresie.
• Zlecenia rynkowe realizowane są natychmiast po aktualnej cenie – one z kolei szybko „zjadają” zlecenia z księgi, wpływając na bieżącą cenę.

Jak przebiega wymiana:

1. Użytkownik zasila konto – przelewa kryptowaluty lub fiat na swoje konto.
2. Następnie tworzy zlecenie kupna lub sprzedaży: określa ilość i cenę.
3. Zlecenie trafia do księgi zleceń. Giełda automatycznie dopasowuje zlecenie do przeciwstawnych, zgodnych cenowo.
4. W przypadku zgodności cen transakcja zostaje zawarta, a saldo jest natychmiast aktualizowane.

Ten mechanizm działa również w aktualnych portfelach, które wykorzystują scentralizowane elementy dla wygody i szybkości działania w ramach ich systemów. Dzięki temu portfele takie jak Trustee Plus pozwalają np. wymieniać stablecoiny bez prowizji lub przekazywać aktywa innym klientom serwisu za pomocą numeru telefonu.

Główna cecha CEX to natychmiastowa realizacja. Jest to możliwe, ponieważ wszystkie transakcje odbywają się poza blockchainem, co czyni handel wygodnym i szybkim, ale wymaga dużego zaufania do platformy, ponieważ wszystkie środki są pod jej pełną kontrolą.

Mechanizm działania zdecentralizowanych giełd (DEX)

Zdecentralizowane giełdy działają inaczej – nie ma tu jednego operatora ani pośrednika, wymiana odbywa się bezpośrednio za pomocą smart kontraktów, a wszystkie transakcje są natychmiast zapisywane w blockchainie. Oznacza to, że środki pozostają pod kontrolą użytkowników, a cały proces handlu/wymiany jest transparentny i zautomatyzowany przez kod. Zamiast klasycznej księgi zleceń, DEX używa mechanizmu Automated Market Maker (AMM) – pule płynności, do których użytkownicy wpłacają tokeny – te tokeny tworzą pary handlowe, a ich właściciele otrzymują wynagrodzenie za każdą przeprowadzoną operację.

Cena kształtuje się według formuły odzwierciedlającej proporcje aktywów w puli: jeśli token jest kupowany częściej, jego ilość w puli maleje, a cena rośnie.

1. Użytkownik podłącza portfel (np. MetaMask) do interfejsu DEX.
2. Następnie wybiera parę do wymiany i podaje ilość tokenów do transakcji.
3. DEX oblicza cenę według formuły AMM, biorąc pod uwagę zasoby puli płynności.
4. Użytkownik zatwierdza transakcję, która zostaje wysłana do blockchaina. Po potwierdzeniu następuje wymiana bezpośrednio między portfelem a pulą.

Wymiana na DEX odbywa się z prędkością działania blockchaina, na którym działa, ale za każdą operację użytkownik płaci prowizję sieciową, a wszystkie zmiany są widoczne dla wszystkich uczestników. Zalety DEX to brak konieczności zaufania pośrednikowi, ochrona przed cenzurą i szerszy dostęp. Jednak często ustępują one scentralizowanym giełdom pod względem płynności, szybkości i wygody dla użytkowników.

W ten sposób oba typy giełd umożliwiają wymianę kryptowalut i bezpośrednio uczestniczą w kształtowaniu cen aktywów cyfrowych, ale stosują różne podejścia:

• Platformy scentralizowane przejmują pełną kontrolę, rozwiązując wszystkie kwestie techniczne po swojej stronie, a użytkownikom oferują „czysty serwis” – z większą szybkością i niższymi prowizjami.
• Platformy zdecentralizowane eliminują wszelkich kontrolerów, pozostawiając zarządzanie aktywami po stronie właściciela. Ich kluczowe mechanizmy to autonomiczne smart kontrakty i pule płynności.

Zrozumienie tych mechanizmów, zasad kształtowania cen i działania zleceń, a także różnic między CEX i DEX pomaga traderom i inwestorom świadomie wybierać platformę – zależnie od celów i preferencji dotyczących poziomu kontroli – oceniać ryzyka i efektywnie korzystać z narzędzi, a tym samym zwiększać zyski.

Zarówno CEX, jak i DEX są fundamentem gospodarki cyfrowej i transformacji systemu finansowego. Im lepiej je znamy, tym pewniej możemy budować swoją przyszłość.

Ksenia Żytomyrska