Obecnie wiele ukraińskich firm boryka się z kontrolami podatkowymi - według rzecznika praw przedsiębiorców tylko 15% dodatkowych opłat wynikających z kontroli podatkowych jest uznawanych za uzasadnione w sądzie. W wywiadzie dla UA.NEWS Maryna Hryshchenko, adwokat w Dynasty Law & Investment, wyjaśniła, co powinny zrobić firmy, gdy zostaną poddane kontroli; jakie sankcje mogą zostać nałożone za niewpuszczenie urzędników skarbowych; jaka jest praktyka sądowa w zakresie kontroli podatkowych; i co zmieni się dla podatników po wejściu w życie przepisów ustawy o Klubie Białego Biznesu w dniu 1 października. W rzeczywistości biznes miał krótki, kilkumiesięczny okres bez żadnych kontroli. Udział nieuzasadnionych kontroli jest dość znaczny. Według raportu Rzecznika Praw Przedsiębiorców, przeprowadzonego z własnej inicjatywy w kwietniu 2024 r., tylko 15% dodatkowych opłat wynikających z kontroli podatkowych jest uznawanych przez sąd za uzasadnione, a 85% wszystkich kontroli, z których wnioskami nie zgodził się podatnik, jest nieuzasadnionych, co potwierdza odpowiednie orzeczenie sądu Obecność prawnika podczas kontroli to 50% sukcesu w odwołaniu się do sądu Wcześniej mechanizm niedopuszczenia do kontroli był dość skuteczny, a ryzyko ewentualnego aresztu administracyjnego było skutecznie niwelowane poprzez niezwłoczne złożenie pozwu w celu zaskarżenia postanowienia o zarządzeniu kontroli. Jednak po zmianie stanowiska prawnego przez Sąd Najwyższy w lutym 2023 r., zgodnie z którym zażalenie na postanowienie o przeprowadzeniu kontroli nie stanowi podstawy do zamknięcia postępowania w sprawie zastosowania aresztu administracyjnego, podatnik został faktycznie pozbawiony możliwości zapobieżenia kontroli Identyfikacja naruszeń przepisów podatkowych podczas wyznaczania i przeprowadzania kontroli, potwierdzenie ich istotności wraz z określeniem praw podatnika, które zostały naruszone, a ciężar dowodu spoczywa całkowicie na podatniku
Jak często przedsiębiorcy spotykają się dziś z kontrolami podatkowymi? Czy takie kontrole stały się częstsze od początku wojny na pełną skalę? Jakie są zmiany legislacyjne?
Maryna Hryshchenko: Dość często. Pomimo faktu, że od początku wojny na pełną skalę do grudnia 2023 r. obowiązywało moratorium na niektóre kontrole, błędem byłoby twierdzenie, że nie były one przeprowadzane. Można powiedzieć, że przeszły one pewną transformację, ponieważ masowe kontrole faktyczne podmiotów gospodarczych zajmujących się produkcją i obrotem wyrobami akcyzowymi rozpoczęły się latem 2022 r., a później, wraz ze zniesieniem moratorium, organy podatkowe zaczęły również przeprowadzać kontrole dokumentacji i kontrole planowe.
Ogólnie można więc powiedzieć, że w rzeczywistości firma miała krótki, kilkumiesięczny okres bez żadnych kontroli.
Jaki procent kontroli jest zazwyczaj nieuzasadnionych?
Maryna Hryshchenko: Myślę, że udział nieuzasadnionych kontroli jest dość znaczny.
Na przykład, zgodnie z raportem Rzecznika Praw Przedsiębiorców przeprowadzonym z własnej inicjatywy w kwietniu 2024 r., tylko 15% dodatkowych opłat opartych na wynikach kontroli podatkowych jest uznawanych za uzasadnione przez sąd, a 85% wszystkich kontroli, z których wnioskami nie zgodził się podatnik, jest nieuzasadnionych, co potwierdza odpowiednie orzeczenie sądu.
W mojej ocenie jest to wysoki wskaźnik, który potwierdza formalność podejścia organów podatkowych do wyznaczania i przeprowadzania kontroli. Warto również zwrócić uwagę na inny wskaźnik wspomniany w raporcie: 85% wszystkich kontroli skutkuje dodatkowym opodatkowaniem! Jest to ogromna liczba, która potwierdza twierdzenie przedsiębiorców, że poddanie się kontroli nieuchronnie doprowadzi do wykrycia naruszeń.
Należy również zauważyć, że podczas kontroli podatnik jest pozycjonowany jako potencjalny naruszyciel, co z pewnością wpływa na komunikację między podatnikiem a organami podatkowymi podczas kontroli.
Co powinna zrobić firma w przypadku nieuzasadnionej kontroli podatkowej? Czy pilny telefon do prawnika pomoże?
Maryna Gryshchenko: Moim zdaniem, firma musi podjąć świadomą decyzję o dopuszczeniu lub odmowie dopuszczenia podatnika do kontroli.
Podatnik powinien wiedzieć o kontroli dokumentacji przed jej rozpoczęciem, ponieważ musi otrzymać postanowienie o jej wyznaczeniu zgodnie z procedurą przewidzianą w Ordynacji podatkowej. Jeśli chodzi o kontrole faktyczne, spółka dowiaduje się o nich równocześnie z ich rozpoczęciem. Tym samym przed kontrolą dokumentacji podatnik ma potencjalną możliwość wcześniejszego przygotowania się i oceny ewentualnych ryzyk.
Jednak w mojej ocenie przy każdym audycie musi być obecny odpowiedzialny księgowy i prawnik. Bowiem do ewentualnego pozwu sądowego należy przygotować się już na samym początku audytu i to prawnik, jako jego uczestnik, już na etapie audytu może zacząć zbierać dowody na poparcie swojego stanowiska prawnego.
Dzisiejsza praktyka sądowa dała podatnikowi, w mojej ocenie, bardzo duże uprzywilejowanie, a mianowicie możliwość odwołania się od decyzji podatkowej - decyzji w szczególności opartej na bezprawności samej kontroli. Oznacza to, że prawnik ma dodatkowe dźwignie, które może wykorzystać w trakcie kontroli, takie jak składanie wniosków przez spółkę w celu ustalenia podstaw kontroli, ustalenie jej rzeczywistego przedmiotu, weryfikacja uprawnień osób podpisujących zarządzenie pokontrolne itp. Wszystko to daje dodatkowe możliwości dalszego odwoływania się.
Dodatkowo pragnę podkreślić, że wszelkie uzgodnienia z kontrolującymi powinny być prowadzone wyłącznie w formie pisemnej, co dodatkowo zapewni możliwość udowodnienia faktów przekazania określonych dokumentów do wglądu i pomoże obalić ewentualne twierdzenia kontrolujących odzwierciedlone w ustawie. Nie należy również zaniedbywać możliwości składania oświadczeń o naruszeniach proceduralnych przez inspektorów, w tym za pośrednictwem infolinii "puls podatkowy”.
Wszystkie te działania muszą być jednak systematyczne i uzasadnione konkretnymi okolicznościami, których celowość może ocenić prawnik. Dlatego obecność prawnika podczas kontroli to 50% sukcesu w jej zaskarżeniu do sądu.
Jakie są sankcje za odmowę wpuszczenia organów podatkowych? Czy to prawda, że majątek może zostać zajęty za niewpuszczenie organów podatkowych?
Maryna Hryshchenko: Zgodnie z wymogami Kodeksu Podatkowego Ukrainy, niedopuszczenie do kontroli jest podstawą do administracyjnego zajęcia mienia. Tak więc, w przypadku niedopuszczenia do kontroli, organ kontrolny sporządza akt niedopuszczenia, w którym podatnik poświadcza swoje powody niedopuszczenia i podpisuje go. Jeśli ten ostatni odmówi podpisu, sporządzany jest również odpowiedni akt. Następnie organ podatkowy podejmuje decyzję o nałożeniu aresztu administracyjnego, który może być pełny lub warunkowy. Ważność tej decyzji musi zostać potwierdzona przez sąd w ciągu 96 godzin.
I o ile wcześniej mechanizm niedopuszczenia do kontroli był dość skuteczny, a ryzyko ewentualnego aresztu administracyjnego było skutecznie niwelowane poprzez niezwłoczne złożenie zażalenia na postanowienie o przeprowadzeniu kontroli, o tyle po zmianie stanowiska prawnego przez Sąd Najwyższy w lutym 2023 r., zgodnie z którym zaskarżenie postanowienia o przeprowadzeniu kontroli nie stanowi podstawy do zakończenia postępowania w przedmiocie zastosowania aresztu administracyjnego, podatnik został faktycznie pozbawiony możliwości niedopuszczenia do kontroli.
Należy również zauważyć, że niepoddanie się kontroli może stanowić samodzielną podstawę do cofnięcia koncesji na produkcję i obrót wyrobami akcyzowymi, co również skutecznie eliminuje możliwość jej zastosowania wobec takich przedsiębiorców.
Dlatego też, w mojej osobistej ocenie, najbezpieczniejszym obecnie mechanizmem jest dopuszczenie do kontroli wraz z dalszym szczegółowym dokumentowaniem i ewidencjonowaniem naruszeń przez organ podatkowy w zakresie wyznaczenia kontroli oraz naruszeń proceduralnych w jej prowadzeniu, w celu stworzenia samodzielnej podstawy do uchylenia decyzji podatkowej na etapie sądowego postępowania odwoławczego.
Jakich naruszeń najczęściej dopuszczają się organy podatkowe podczas kontroli? Czy przedsiębiorca może je w jakiś sposób zarejestrować lub odwołać się od działań organów podatkowych na miejscu?
Maryna Hryshchenko: Tak, oczywiście, ewidencjonowanie naruszeń jest obowiązkowe i niezwykle potrzebne, może mieć odzwierciedlenie we wnioskach do organu nadzoru, w wyjaśnieniach składanych przez podatnika w trakcie kontroli. W przypadku najbardziej rażących naruszeń może to obejmować telefon na infolinię podatkową, który może zostać później potwierdzony w sądzie, a nawet skargi na konkretnych urzędników w celu przeprowadzenia dochodzeń dyscyplinarnych. Ponadto, proces przeprowadzania kontroli wiąże się z bezpośrednią komunikacją między urzędnikami podatnika a kontrolerami, a ustanowienie modelu relacji przewidującego wyłącznie komunikację pisemną może służyć jako środek zapobiegawczy w celu uniknięcia naruszeń proceduralnych przez kontrolerów.
Trudno z kolei wskazać i usystematyzować najczęstsze naruszenia, gdyż wszystko zależy od konkretnej kontroli i okoliczności sprawy. W odniesieniu do kontroli faktycznych można wyróżnić brak określenia podstawy kontroli w zarządzeniu o jej przeprowadzeniu, dość częste nieprzedstawianie legitymacji służbowej, zamiast której przedstawiane jest zaświadczenie stwierdzające, że dany pracownik faktycznie pracuje w urzędzie skarbowym, a także brak wyraźnego określenia okresu kontrolowanego i terminu kontroli.
W odniesieniu do niezaplanowanych kontroli dokumentacji konieczne jest również sprawdzenie istnienia podstaw do przystąpienia do kontroli, gdyż zdarza się, że organ podatkowy utożsamia brak odpowiedzi na wezwanie z odpowiedzią o niezłożeniu wyjaśnień i dokumentów z powodu niezgodności z prawem samego wezwania. Jeśli chodzi o kontrole planowe, to najczęściej podstawy do wkroczenia kontrolujących są uzasadnione.
W mojej ocenie, niezależnie od rodzaju kontroli, pełnomocnik powinien dokonać maksymalnej weryfikacji legalności tej ostatniej, nie tylko poprzez zapoznanie się z treścią postanowienia i skierowania, ale także, w razie potrzeby, poprzez złożenie zapytań pełnomocników w celu ustalenia uprawnień osób podpisujących postanowienie oraz uprawnień samych kontrolujących.
Co mówi obecna praktyka sądowa w sporach między przedsiębiorcami a organami podatkowymi dotyczących kontroli, ich wyników, ważności i anulowania sankcji?
Maryna Hryshchenko: Obecnie praktyka sądowa dotycząca naruszeń przepisów podatkowych popełnionych przez organ kontrolny podczas wyznaczania i przeprowadzania kontroli, które zostały zidentyfikowane w trakcie sprawy, polega na tym, że każde naruszenie zarzucane w konkretnej sprawie jest oceniane przez sąd pod kątem jego „istotności” lub „nieistotności”.
Istotne naruszenia przepisów prawa podatkowego, takie jak stwierdzenie braku podstaw prawnych do wszczęcia kontroli, skutkują uchyleniem decyzji wydanych w wyniku kontroli. Z kolei naruszenia nieistotne, tj. takie naruszenia proceduralne, które ze swej istoty nie naruszają praw podatnika, nie mogą prowadzić do uchylenia decyzji wydanych na ich podstawie.
Jednocześnie identyfikacja tych naruszeń, potwierdzenie ich istotności, określenie praw podatnika, które zostały naruszone oraz ciężar dowodu spoczywa w całości na podatniku.
Czy macie jakieś udane przypadki rozwiązywania sporów z organami podatkowymi?
Maryna Hryshchenko: Tak, oczywiście, w mojej praktyce zdarzają się udane przypadki odwołań od decyzji podatkowych - decyzji wydanych na podstawie faktycznych, planowych i nieplanowych kontroli.
Co zmieni się dla przedsiębiorców po wejściu w życie ustawy o Klubie Białego Biznesu (Ustawa nr 11084 o zmianach w Kodeksie podatkowym Ukrainy dotyczących specyfiki administracji podatkowej w stanie wojennym dla podatników o wysokim poziomie dobrowolnego przestrzegania przepisów podatkowych)?
Maryna Hryshchenko: Ustawa ta została przyjęta w celu zwiększenia zaufania do organów podatkowych, co według ustawodawcy można osiągnąć poprzez wprowadzenie systemu zarządzania ryzykiem zgodności, który pozwoli na różnicowanie podatników pod względem ich zachowań podatkowych, co ograniczy niepotrzebne kontrole podatkowe w stosunku do podatników o wysokim poziomie przestrzegania przepisów podatkowych. Pozwoli to również, w przypadku osiągnięcia pozytywnych rezultatów w praktyce, na dobrowolne zachęcanie innych podatników do weryfikacji ich polityki podatkowej.
Jakie kryteria zostaną wprowadzone dla podatników?
Maryna Hryshchenko: Ustawodawca wprowadza takie pojęcia jak podatnicy o wysokim poziomie dobrowolnego przestrzegania przepisów podatkowych, compliance - ryzyko oraz compliance.
I tak, do podatników o wysokim poziomie dobrowolnego przestrzegania przepisów prawa podatkowego zalicza się podatników, którzy jednocześnie spełniają wszystkie określone kryteria, w szczególności:
- brak długu podatkowego lub zaległości podatkowych w wysokości ponad 3.000,00 UAH minimalnych dochodów wolnych od podatku i nie minęło więcej niż 30 dni od daty ich wystąpienia, a także brak zaległości w płatnościach jednorazowych składek;
- brak naruszeń w sprawozdawczości;
- brak postępowania upadłościowego lub wszczętej procedury rozwiązania podmiotu prawnego;
- brak w strukturze własnościowej osób objętych sankcjami, osób posiadających obywatelstwo lub miejsce zamieszkania (siedzibę) państwa agresora;
- przestrzeganie wskaźników dotyczących płatności podatków i opłat mających zastosowanie do podatnika w zależności od systemu podatkowego, w którym się znajduje;
- brak decyzji o naruszeniu terminów rozliczeń w zakresie zagranicznej działalności gospodarczej w okresie ostatnich 12 miesięcy;
- brak decyzji o spełnianiu przez podatnika kryteriów ryzyka podatnika od wartości dodanej;
- brak zmian w rodzajach działalności gospodarczej w ciągu ostatnich 12 miesięcy.
W jaki sposób tacy podatnicy będą zatwierdzani?
Maryna Hryshchenko: Lista zostanie zatwierdzona przez Państwową Służbę Podatkową Ukrainy z jej późniejszą publikacją na stronie internetowej i powiadomieniem podatników o ich włączeniu lub wyłączeniu z Listy za pośrednictwem elektronicznej szafy podatnika.
Co otrzymają firmy, które zostaną sklasyfikowane jako podatnicy o wysokim poziomie dobrowolnego przestrzegania przepisów podatkowych?
Maryna Hryshchenko: Zaliczenie podatnika do tego kryterium przewiduje pewne preferencje, w tym w szczególności krótsze terminy na uzyskanie porady podatkowej, możliwość uzyskania informacji o dostępnych informacjach podatkowych o podatniku oraz osobistego compliance managera, który będzie doradzał w zakresie wypełniania obowiązków podatkowych. Ponadto zmniejszono liczbę przesłanek do przeprowadzenia kontroli u takich podatników oraz ramy czasowe na przeprowadzenie kontroli w przypadku złożenia wniosku o zwrot z budżetu.
W dzisiejszych realiach biznes musi nawiązywać relacje z organami podatkowymi, które nie powinny koncentrować się na wyszukiwaniu naruszeń w działaniach podatnika, ale na kształtowaniu polityki podatkowej w taki sposób, aby właściwe zachowanie firmy było dla niej znacznie korzystniejsze
Jak skuteczne będą nowe przepisy w zachęcaniu bardziej sumiennych podatników?
Maryna Hryshchenko: Pomimo włączenia do Wykazu podatników zajmujących się produkcją i/lub sprzedażą towarów objętych podatkiem akcyzowym, organizacją i prowadzeniem gier hazardowych, podatników świadczących usługi finansowe i płatnicze, podlegają oni wyłączeniom z listy preferencji, które pozwalają na przeprowadzenie kontroli dokumentacji i stanu faktycznego. Tym samym realna skuteczność nowelizacji dla tych firm, nawet jeśli znajdą się na liście, jest nieco wątpliwa.
Ponadto, moim zdaniem, przedwczesne jest przewidywanie pewnych pozytywnych lub negatywnych konsekwencji, ponieważ aby wspomniana ustawa rzeczywiście działała, konieczne jest przyjęcie szeregu przepisów wykonawczych w celu jej wdrożenia, w szczególności określenie uprawnień menedżerów ds. zgodności i jasnej procedury interakcji ze spółką wpisaną na Listę.
Chociaż cel przyjęcia analizowanych zmian jest całkiem pozytywny, chcielibyśmy mieć nadzieję, że ich wdrożenie będzie takie samo. Ponieważ w dzisiejszych realiach przedsiębiorcy naprawdę potrzebują nawiązywania relacji z organami podatkowymi, które w mojej ocenie nie powinny skupiać się na wyszukiwaniu naruszeń w działaniach podatnika, ale na kształtowaniu polityki podatkowej w taki sposób, aby właściwe zachowanie firmy było dla niej znacznie korzystniejsze.
Istnieją dwie drogi do zmiany polityki podatkowej: przewartościowanie wartości służby w samym aparacie lub zmiana pod wpływem pracy biznesu i prawników, którą można osiągnąć poprzez systematyczne zaskarżanie niezgodnych z prawem działań i decyzji organu kontrolnego, co nie od razu, ale nieuchronnie doprowadzi do zmiany podejścia
Czy nowe przepisy można nazwać dyskryminującymi?
Maryna Hryshchenko: Odnosząc się do obecności czynników dyskryminujących, chciałabym zauważyć, że moim zdaniem społeczeństwo ocenia ich obecność przez pryzmat zachowań fiskalnych organów podatkowych, zadając sobie pytanie, co stanie się z innymi firmami, które nie zostały uwzględnione na tej Liście, czy będą one jednoznacznie postrzegane jako potencjalni naruszyciele, na których spadną wszystkie możliwe środki administracyjne.
Niestety obawy te są jak najbardziej uzasadnione i niezwykle realne, a co za tym idzie zmiana opinii publicznej w tym zakresie jest możliwa jedynie wraz ze zmianą modelu zachowań samych organów podatkowych. I mam nadzieję, że deklarowane postulaty zmiany podejścia z fiskalnego na partnerskie zostaną potwierdzone.
Czego przedsiębiorcy powinni spodziewać się w przyszłości w związku z kontrolami podatkowymi? Czy zapowiadane są inne zmiany legislacyjne lub zmiany na poziomie ustaw rządowych? Czy jest szansa na ulgi legislacyjne?
Maryna Hryshchenko: Pomimo licznych zmian, które są stale wprowadzane do Ordynacji podatkowej, przewiduje ona dość demokratyczną procedurę przeprowadzania kontroli. Najważniejsze jest to, że zasady te są wdrażane przez organy podatkowe, a nie formalnie deklarowane.
Moim zdaniem istnieją dwie drogi do zmiany polityki podatkowej, w szczególności ponowna ocena wartości służby w samym aparacie lub zmiana pod wpływem pracy biznesu i prawników, którą można osiągnąć poprzez systematyczne zaskarżanie niezgodnych z prawem działań i decyzji organu kontrolnego, co nie od razu, ale nieuchronnie doprowadzi do zmiany podejścia. Dlatego uważam, że mamy dużo do zrobienia, co wierzę, że doprowadzi do pozytywnych zmian w polityce organu podatkowego.
