W warunkach wojny i niestabilności gospodarczej rozwój rynku ubezpieczeniowego w Ukrainie staje się ważnym czynnikiem bezpieczeństwa ekonomicznego kraju. Branża ubezpieczeniowa przeszła znaczne zmiany pod wpływem wyzwań globalnych i wewnętrznych.
Wiktor Berlin jest prezesem Ligi Organizacji Ubezpieczeniowych Ukrainy, przewodniczącym rady koordynacyjnej Federacji Związków Ubezpieczeniowych Ukrainy oraz kandydatem nauk ekonomicznych. Aktywnie wdraża innowacje i opracowuje strategie rozwoju rynku, zwłaszcza w kwestiach ubezpieczeń ryzyk wojennych i dostępności usług medycznych.
UA.NEWS rozmawiało z Wiktorem Berlinem o zmianach, które zaszły na rynku ubezpieczeniowym, wpływie wojny na branżę ubezpieczeniową, problemach związanych z ubezpieczeniami oraz perspektywach sektora.
Zmiany w ukraińskim sektorze ubezpieczeniowym w ostatnich latach, wpływ wojny na branżę ubezpieczeniową oraz decyzje, które musiano podjąć w warunkach kryzysowych
W ostatnich latach rynek ubezpieczeń Ukrainy przeszedł bardzo poważne i pozytywne zmiany, których głównym celem był konsument. Ubezpieczyciele nie tylko przetrwali, ale również przekształcili swoją działalność zgodnie z nowymi regulacjami prawnymi. Skupię się tylko na najważniejszych z nich.
Od 1 stycznia 2024 roku, wraz z wejściem w życie ustaw „O usługach finansowych i instytucjach finansowych” oraz „O ubezpieczeniach”, wprowadzono m.in. klasy ubezpieczeń, uproszczono proces licencjonowania, określono wymagania dotyczące ujawniania informacji przed zawarciem umowy, wprowadzono podejście nadzoru oparte na analizie ryzyka, a także poszerzono listę podmiotów nadzorowanych o właścicieli znacznych udziałów, podmioty powiązane i spokrewnione.
Określono także wymagania dotyczące wypłacalności, akceptowalnych aktywów, tworzenia rezerw technicznych, systemu zarządzania, przejrzystości działalności, uprawnień aktuariuszy, rejestracji brokerów, prowadzenia działalności pośredniczącej, ewidencji umów oraz ochrony informacji.
Szczerze mówiąc, był to bardzo trudny okres dla wszystkich ubezpieczycieli – nie wszyscy go przetrwali. Od czasu pełnoskalowej inwazji liczba firm ubezpieczeniowych zmniejszyła się prawie trzykrotnie: ze 156 (143 non-life i 13 life) w 2022 roku do 62 (52 non-life i 10 life) na dzień 1 lipca 2025 roku.
Mimo to jednym z głównych rezultatów jest przejrzysty i stabilny finansowo rynek ubezpieczeń: w okresie od 2022 do 2024 roku wszystkie firmy ubezpieczeniowe łącznie wypłaciły klientom 50,8 miliarda hrywien.
Dostosowanie krajowych regulacji rynku ubezpieczeniowego do standardów UE
Aktywny proces implementacji standardów Unii Europejskiej rozpoczął się już w 2020 roku, kiedy Narodowy Bank Ukrainy został regulatorem tego rynku. Wśród zadań postawionych przez NBU znalazła się zmiana podstawowego ustawodawstwa, które miało zostać dostosowane do zasad nadzoru ubezpieczeniowego Międzynarodowego Stowarzyszenia Organów Nadzoru Ubezpieczeniowego (IAIS) oraz dyrektyw UE, w szczególności Solvency II. To właśnie dlatego doszło do zmian legislacyjnych, o których wspominałem wcześniej.
Ponadto istotnym elementem dostosowania krajowego ustawodawstwa do norm UE jest ustawa Ukrainy „O obowiązkowym ubezpieczeniu odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych”, która weszła w życie 1 stycznia 2025 roku. Nadal trwa proces wdrażania nowych wymogów dotyczących wypłacalności i rezerw technicznych zakładów ubezpieczeń zgodnie z dyrektywą UE w zakresie Solvency II.
O projekcie ustawy nr 12372 dotyczącej ryzyk wojennych, w którym organizacje biznesowe proponują zniesienie obowiązkowego ubezpieczenia ładunków i majątku zabezpieczonego oraz wsparcie dobrowolnych ubezpieczeń z pomocą państwa
Widziałem te propozycje, ale kwestia jest znacznie szersza. Przy braku wsparcia ze strony międzynarodowych reasekuratorów stworzenie systemu ubezpieczeń ryzyk wojennych to zadanie z kategorii niezwykle trudnych. Dla nich to biznes – i oczywiste jest, że w warunkach aktywnych działań zbrojnych takie firmy nie są zainteresowane reasekuracją ryzyk pochodzących z Ukrainy.
Na bazie Ligi Organizacji Ubezpieczeniowych Ukrainy wielokrotnie omawialiśmy tę kwestię wspólnie z ubezpieczycielami, którzy już zdobyli doświadczenie w ubezpieczaniu ryzyk wojennych i mają za sobą przypadki wypłat. Obecnie kontynuujemy prace nad stworzeniem systemu ubezpieczeń ryzyk wojennych w odpowiednich grupach roboczych – wspólnie z kolegami z Narodowego Banku Ukrainy, Ministerstwa Gospodarki, Komisji Finansów, Polityki Podatkowej i Celnej Rady Najwyższej Ukrainy, a także z udziałem partnerów międzynarodowych.
Należy ustalić, na jakie ryzyka i na jakich warunkach reasekuratorzy zagraniczni są gotowi zaoferować Ukrainie swoją pojemność, i na tej podstawie zdecydować, jaką rolę może odegrać państwo w rozwiązaniu tej kwestii. Kluczowym elementem dla przyciągnięcia międzynarodowych reasekuratorów o wysokim ratingu jest zapewnienie jasnych i przejrzystych przepisów prawnych, które nie będą sprzeczne z uznanymi standardami międzynarodowymi i będą akceptowalne oraz zrozumiałe dla globalnego rynku reasekuracyjnego.
Problem ubezpieczenia ryzyk wojennych dla zagranicznego biznesu w Ukrainie
Zarówno zagraniczne, jak i ukraińskie przedsiębiorstwa potrzebują ochrony, ponieważ to właśnie przedsiębiorcy utrzymują gospodarkę kraju. W związku z tym kwestia stworzenia skutecznego systemu ubezpieczenia ryzyk wojennych ma charakter złożony.
Jeśli chodzi o istniejące ubezpieczenia ryzyk wojennych – tak, ukraińskie firmy ubezpieczeniowe, jako prywatne podmioty, początkowo samodzielnie, a później z wykorzystaniem dostępnego pokrycia reasekuracyjnego, oferują ubezpieczenia ryzyk wojennych w określonych limitach. Obecnie dostępne jest ubezpieczenie nieruchomości mieszkalnych i komercyjnych, transportu oraz zdrowia. Jednakże zdolność ubezpieczycieli działających na Ukrainie nie jest wystarczająca do pokrycia ryzyk wynikających z wojny. To bardzo trudna kwestia.
Ubezpieczenia komunikacyjne, zdrowotne oraz dostępność usług medycznych
Obecnie udział ubezpieczeń komunikacyjnych w krajowym portfelu ubezpieczeniowym wynosi około 57%, co jest bardzo wysokim wskaźnikiem. Regularnie podkreślam, że musimy dywersyfikować portfel i aktywniej rozwijać inne linie biznesowe, poza ubezpieczeniami transportowymi. Po pierwsze – historycznie w Ukrainie występuje niski poziom kultury ubezpieczeniowej, co jest spuścizną sowieckiej mentalności. Po drugie – duży udział ubezpieczeń komunikacyjnych wynika głównie z obowiązkowego ubezpieczenia OC (tak zwanego „Avtocywilka”). Po trzecie – wojna przyczyniła się do jeszcze większego wzrostu znaczenia ubezpieczeń komunikacyjnych. Na przykład w 2021 roku udział międzynarodowej zielonej karty w całym portfelu ubezpieczeń komunikacyjnych wynosił 3,6%, natomiast w pierwszej połowie 2022 roku jej wartość wzrosła o 76% w porównaniu z analogicznym okresem 2021 roku, a jej udział w ubezpieczeniach komunikacyjnych osiągnął 44%.
Jeśli chodzi o ubezpieczenia zdrowotne – tak, wiele firm włącza je do pakietów socjalnych dla swoich pracowników. Moim zdaniem jednak ten segment ma ogromny potencjał. Rynek oczekuje przyjęcia ustawy o wprowadzeniu obowiązkowego ubezpieczenia zdrowotnego. Taka decyzja znacząco wpłynie na jakość usług medycznych i pozwoli poprawić dostępność do nich dla ludności, zmniejszając jednocześnie obciążenie finansowe rodzin.
Sztuczna inteligencja dla poprawy usług ubezpieczeniowych
Uważam, że zastosowanie sztucznej inteligencji znacznie przyspieszy rutynowe procesy, co pozwoli zaoszczędzić czas ubezpieczycielom. Jednak bezpośredni kontakt z klientem pozostaje bardzo istotny. Wynika to z faktu, że ubezpieczenia to złożona usługa finansowa i fachowe doradztwo – przynajmniej na obecnym etapie – jest moim zdaniem koniecznością.
Na koniec chciałbym podkreślić, że rynek ubezpieczeniowy Ukrainy znajduje się dopiero na początku swojego rozwoju. Potencjał branży jest ogromny.
Ubezpieczenia przejmują na siebie ryzyko przedsiębiorstw, inwestorów i gospodarstw domowych – czyli wszystko to, bez czego kraj nie może rozwijać się w sposób pewny i bezpieczny. Dlatego rozwój rynku ubezpieczeniowego to dziś nie tylko sprawa ubezpieczycieli, ale inwestycja w gospodarkę Ukrainy, w jej odporność, w dobrobyt obywateli i bezpieczną odbudowę państwa po wojnie.
