Transpłciowi sportowcy: top 6 skandali w historii sportu

W XXI wieku kwestia tożsamości płciowej staje się coraz bardziej widoczna – i sport nie jest tu wyjątkiem. Zawsze chodziło w nim nie tylko o wyniki, ale także o równość i sprawiedliwość. Dlatego udział transpłciowych sportowców budzi kontrowersje. Z jednej strony to prawo człowieka do wyrażania siebie, z drugiej – (nie)uczciwa konkurencja.

Po pierwszych udanych występach transpłciowych kobiet niektóre federacje, takie jak World Aquatics czy Światowa Lekkoatletyka, zaostrzyły przepisy. Zwolennicy takich decyzji mówią o ochronie kobiecego sportu, a przeciwnicy – o prawach osób transpłciowych, które przestrzegały obowiązujących wymagań.

W tym materiale UA.NEWS opowiada o głośnych przypadkach udziału transpłciowych sportowców, które wywołały ostre spory w świecie sportu.

Lia Thomas (USA, pływanie)
 

Lia Thomas to amerykańska pływaczka, która w 2022 roku zdobyła mistrzostwo NCAA na dystansie 500 jardów stylem dowolnym w kategorii kobiet. Wcześniej startowała w męskiej drużynie Uniwersytetu Pensylwanii. Jej zwycięstwo było pierwszym w historii mistrzostw NCAA, które odniosła transpłciowa zawodniczka.

Wydarzenie to wywołało natychmiastową falę kontrowersji. Krytycy – w tym trenerzy, sportowcy, a nawet politycy – twierdzili, że wcześniejszy rozwój Thomasa jako mężczyzny dawał jej znaczną przewagę fizyczną. Na przykład gubernator Florydy Ron DeSantis podpisał proklamację, w której stwierdził, że tytuł mistrzowski „należy się” innym zawodniczkom.

Zwolennicy Thomas – wśród których znaleźli się aktywiści transpłciowi i niektórzy naukowcy – podkreślali, że po roku terapii hormonalnej jej wyniki były porównywalne z wynikami innych sportsmenek. Ich zdaniem nie było dowodów na wyraźną przewagę fizyczną.

Jednak debata doprowadziła do zmiany przepisów. W rezultacie World Aquatics zakazała udziału transpłciowym kobietom, które przeszły męczne dojrzewanie. Thomas próbowała zaskarżyć tę decyzję w Trybunale Arbitrażowym ds. Sportu, jednak w 2024 roku jej pozew został odrzucony.
 

Emily Bridges (Wielka Brytania, kolarstwo)
 

Emily Bridges to 21-letnia brytyjska kolarka. W marcu 2022 roku planowała po raz pierwszy wystartować w kobiecym wyścigu omnium na krajowych mistrzostwach. Jednak Union Cycliste Internationale (UCI) odmówiła jej zezwolenia na udział. Powodem było to, że Bridges wciąż była zarejestrowana jako mężczyzna w trakcie zmiany danych, co – zgodnie z obowiązującymi przepisami – wykluczało ją z kobiecych zawodów. Wcześniej ustanawiała rekordy w męskich kategoriach juniorskich i rozpoczęła terapię hormonalną w celu obniżenia poziomu testosteronu.

Jej potencjalny udział wywołał niepokój wśród niektórych kolarek. Kilka aktywnych olimpijek zapowiedziało nawet możliwy bojkot zawodów, uznając sytuację za niesprawiedliwą. Brytyjski Związek Kolarski (British Cycling) w oficjalnym oświadczeniu poparł decyzję UCI, jednocześnie wyrażając współczucie dla Bridges. Podkreślono, że kwestia inkluzji osób transpłciowych dotyczy nie tylko kolarstwa, ale całego sportu – i wymaga wspólnych działań, by pogodzić zasady sprawiedliwości i szacunku.

Jednocześnie przeglądy naukowe (w tym SCEG w Wielkiej Brytanii) wskazują, że osoby, które przeszły męskie dojrzewanie, mogą średnio zachować przewagę w sile i wytrzymałości, co odróżnia ich wyniki od przeciętnych rezultatów kobiet.
 

Laurel Hubbard (Nowa Zelandia, podnoszenie ciężarów)
 

Laurel Hubbard to nowozelandzka sztangistka. Urodzona jako mężczyzna, przeszła tranzycję i została kobietą w 2013 roku. Spełniając kryteria ustalone przez Międzynarodowy Komitet Olimpijski (MKOl), Hubbard uzyskała prawo startu na Igrzyskach Olimpijskich. Została w ten sposób pierwszą otwarcie transpłciową kobietą, która wystąpiła w tej dyscyplinie na igrzyskach (kategoria wagowa +87 kg, Tokio 2020).

Na samych igrzyskach nie zdołała zaliczyć żadnej próby w rwaniu, przez co nie awansowała do kolejnego etapu. Mimo to jej udział wywołał burzliwą debatę. Rywalki oraz niektórzy zawodnicy publicznie wyrażali obawy, że jej obecność może zagrażać „bezpieczeństwu i sprawiedliwości” rywalizacji. Była olimpijka Tracey Lambrechs podkreślała, że wiele sportsmenek nie ma odwagi mówić otwarcie o niesprawiedliwości, bo czują presję, by milczeć.

Zwolennicy inkluzji – w tym rząd Nowej Zelandii oraz premierka Jacinda Ardern – zaznaczali, że Hubbard spełniła wszystkie wymogi i zasłużyła na start. Ardern publicznie stwierdziła, że „wszystkie strony przestrzegały zasad” i byłoby nielogiczne wykluczać zawodniczkę po przejściu wszystkich kontroli. W odpowiedzi na kontrowersje MKOl zrewidował swoje wytyczne dotyczące udziału sportowców transpłciowych, przyznając, że istnieje napięcie między sprawiedliwością, bezpieczeństwem i potrzebą inkluzywności – i podjął próbę wypracowania kompromisu.
 

Fallon Fox (USA, mieszane sztuki walki)
 

Fallon Fox to amerykańska zawodniczka i jedna z pierwszych otwarcie transpłciowych kobiet walczących w MMA. W 2013 roku stoczyła kilka zawodowych walk w kobiecej kategorii. Po znokautowaniu rywalki Eriki Newsome w mediach społecznościowych zaczęły krążyć pogłoski o „złamanej czaszce”. Fox zdementowała te informacje, tłumacząc, że był to zwykły cios w podbródek, a złamania kości twarzy są częstą kontuzją w tym sporcie. Podkreślała również, że jej przeciwniczki doznawały podobnych obrażeń także w walkach z cis-kobietami. W tym samym roku Fox przegrała przez techniczny nokaut z Ashley Evans-Smith.

Reakcje były natychmiastowe. Krytycy w środowisku MMA zwracali uwagę na fizyczne różnice i domagali się zakazu startów dla transpłciowych kobiet w trosce o bezpieczeństwo zawodniczek. Fox i jej zwolennicy odpowiadali, że przestrzegała wszystkich obowiązujących zasad, w tym limitów poziomu testosteronu, a podobne kontuzje są powszechne w kobiecych walkach.

W 2014 roku, z powodu poważnej kontuzji kolana, zakończyła karierę. Jej przypadek stał się jednym z najbardziej znanych przykładów kontrowersji w sportach walki, ukazując trudności w godzeniu bezpieczeństwa z inkluzywnością.
 

CeCe Telfer (USA, lekkoatletyka)
 

CeCe Telfer to amerykańska biegaczka, która wcześniej startowała pod męskim imieniem. W 2019 roku przeszła do historii jako pierwsza otwarcie transpłciowa kobieta, która zdobyła mistrzostwo NCAA w kobiecej kategorii. Stało się to w biegu na 400 metrów przez płotki w dywizji II. Jej zwycięstwo od razu przyciągnęło dużą uwagę i wywołało kontrowersje. Część komentatorów argumentowała, że wcześniejszy rozwój w męskim ciele mógł dać jej przewagę w kobiecych zawodach.

Z czasem Telfer napotkała nowe przeszkody. W 2021 roku nie została dopuszczona do udziału w amerykańskich kwalifikacjach olimpijskich (US Trials). Powodem była niespełniona nowa regulacja World Athletics dla transpłciowych zawodniczek – konkretnie chodziło o niewystarczająco długi okres utrzymywania niskiego poziomu testosteronu. Choć Telfer spełniła olimpijską normę czasową, regulamin wyraźnie wskazywał, że dla transpłciowych sportowców to nie wystarcza.

W oficjalnym oświadczeniu USA Track & Field podkreślono, że decyzja została podjęta zgodnie z przepisami World Athletics. Jednocześnie zaznaczono, że wszyscy sportowcy powinni mieć „możliwość udziału”, i jeśli Telfer w przyszłości spełni wymagane kryteria, będzie mogła rywalizować na poziomie międzynarodowym.

Sytuacja spotkała się z mieszanymi reakcjami. Jedni uważają, że rygorystyczne zasady są konieczne dla zapewnienia uczciwej rywalizacji, inni natomiast widzą w takich ograniczeniach formę dyskryminacji wobec zawodniczek, które przeszły proces tranzycji i wcześniej spełniały obowiązujące normy.
 

Patricio Manuel (USA, boks)
 

Patricio Manuel to amerykański bokser, pierwszy otwarcie transpłciowy mężczyzna (wcześniej kobieta), który stanął do zawodowego pojedynku. 8 grudnia 2018 roku zadebiutował w zawodach Golden Boy Boxing i odniósł zwycięstwo jednogłośną decyzją sędziów nad Hugo Aguilarem. Wydarzenie to od razu zostało uznane za historyczne – Manuel stał się pierwszym transpłciowym bokserem-mężczyzną, który wygrał profesjonalną walkę w USA.

Reakcje na jego występ były jednak mieszane. Po ogłoszeniu werdyktu z trybun padły okrzyki typu: „Kłamstwo!”. Sam Manuel przyznał, że zmagał się z ogromną presją psychiczną, ale jednocześnie zapowiedział kontynuację kariery i obiecał, że „sprawi, iż wszyscy będą szczęśliwi”.

Jego historia pokazuje inną perspektywę niż w przypadku transpłciowych kobiet. Manuel nie napotkał przeszkód ze strony organizacji sportowych i mógł rywalizować w męskiej kategorii, ale zetknął się z problemem społecznego odbioru. Część widzów i sportowców uznała jego obecność za kontrowersyjną, podczas gdy inni podkreślali, że dyskryminacja transpłciowych mężczyzn w męskim sporcie byłaby niesprawiedliwa.
 

Równowaga między sprawiedliwością a inkluzją
 

Przedstawione przykłady pokazują szerokie spektrum punktów widzenia. Zwolennicy ograniczeń dla transpłciowych sportowców są przekonani, że różnice fizjologiczne, szczególnie po zakończonym męskim okresie dojrzewania, mogą dawać znaczącą przewagę. Dlatego ich zdaniem konieczne jest wprowadzenie surowych kryteriów dopuszczenia lub nawet tworzenie odrębnych kategorii. Podkreślają, że priorytetem musi pozostać ochrona sprawiedliwości dla kobiet-sportowców.

Z kolei zwolennicy inkluzji kładą nacisk na prawa i wolność wyboru każdej osoby. Zaznaczają, że wielu transpłciowych sportowców przestrzega obowiązujących reguł, w tym przechodzi badania poziomu hormonów, realizując tym samym swoje prawo do rywalizacji w kategorii odpowiadającej ich tożsamości płciowej. Jak zauważyła premier Nowej Zelandii, wykluczanie zawodnika lub zawodniczki, którzy przeszli wszystkie kontrole i spełnili zasady, jest sprzeczne z zasadą równego stosowania tych reguł.

W odpowiedzi na głośne przypadki, w tym historie Lia Thomas, Laurel Hubbard, CeCe Telfer i innych, wiele międzynarodowych federacji zmieniło swoje regulaminy. Na przykład World Aquatics i World Athletics zabroniły udziału transpłciowym kobietom, które przeszły męski okres dojrzewania.

Dyskusje trwają nadal i na poziomie globalnym wciąż nie ma jednolitego rozwiązania.