Na tle rosnącego społecznego zapotrzebowania na zaostrzenie walki z korupcją w warunkach stanu wojennego do Rady Najwyższej Ukrainy został wniesiony projekt ustawy nr 13673-1, przygotowany przez grupę posłów pod przewodnictwem Dmytra Razumkowa.
Jego celem jest ustawowa odpowiedź na wzmożone społeczne oczekiwania dotyczące zaostrzenia odpowiedzialności za czyny korupcyjne w warunkach stanu wojennego. Kluczową nowością projektu ustawy jest uzupełnienie Kodeksu Karnego Ukrainy (dalej – KK Ukrainy) o artykuł 111-3, który przewiduje za szereg przestępstw korupcyjnych popełnionych przez osoby pełniące odpowiedzialne lub szczególnie odpowiedzialne stanowiska karę pozbawienia wolności na okres 15 lat lub dożywotniego pozbawienia wolności z konfiskatą mienia.
Jednak pomimo głośnych haseł, projekt ten jest prawnie nieskuteczny, ponieważ tworzy jedynie pozory zdecydowanych działań, ignorując fundamentalne zasady prawa. Nie jest to środek rzeczywistej walki z korupcją, lecz element kampanii politycznej, która manipuluje pragnieniem społeczeństwa sprawiedliwości.
Jednym z najbardziej rażących mankamentów projektu ustawy jest fakt, że proponowany artykuł 111-3 faktycznie powiela treść już obowiązujących artykułów KK Ukrainy, tworząc prawną tautologię.
Analiza przepisów artykułu 111-3 wykazuje niemal całkowitą tożsamość z obowiązującymi normami:
ustęp 1 art. 111-3 (przywłaszczenie, sprzeniewierzenie mienia) powtarza treść art. 191 KK Ukrainy.
ustęp 2 art. 111-3 (niecelowe wykorzystanie środków budżetowych) powtarza treść art. 210 KK Ukrainy.
ustęp 3 art. 111-3 (nadużycie władzy lub stanowiska służbowego) powtarza treść art. 364 KK Ukrainy.
ustęp 4 art. 111-3 (przyjęcie nienależnej korzyści) powtarza treść art. 368 KK Ukrainy.
ustęp 5 art. 111-3 (nielegalne wzbogacenie się) powtarza treść art. 368-5 KK Ukrainy.
ustęp 6 art. 111-3 (nadużycie wpływu) powtarza treść art. 369-2 KK Ukrainy.
Różnica polega jedynie na wprowadzeniu kwalifikującego znamienia – popełnienia czynu w warunkach stanu wojennego oraz popełnienia go przez podmiot specjalny – osobę zajmującą odpowiedzialne lub szczególnie odpowiedzialne stanowisko, a także na ustanowieniu jednej sankcji dla wszystkich tych czynów – pozbawienia wolności na okres 15 lat lub dożywotniego pozbawienia wolności z konfiskatą mienia.
Takie podejście jest błędne. Zamiast tworzyć faktycznie analogiczny artykuł, który narusza wewnętrzną logikę kodeksu, ustawodawca powinien uzupełnić każdy z wymienionych artykułów nowym ustępem, przewidującym zaostrzenie odpowiedzialności właśnie w przypadku wystąpienia okoliczności obciążającej – „popełnienia czynu w warunkach stanu wojennego”.
Tworzenie równoległych i w istocie identycznych typów przestępstw w różnych działach KK nieuchronnie doprowadzi do konkurencji norm prawa karnego, niepewności prawnej oraz potencjalnej kolizji przy kwalifikacji czynów.
Ponadto system części szczególnej Kodeksu karnego Ukrainy opiera się na klasyfikacji przestępstw karnych według ich przedmiotów rodzajowych — kręgu stosunków społecznych chronionych przez prawo karne. Przestępstwa korupcyjne tradycyjnie umieszczone są w Dziale XVII, ponieważ ich bezpośrednim przedmiotem ochrony jest ustalony porządek wykonywania działalności służbowej oraz autorytet organów władzy publicznej.
Projekt ustawy nr 13673-1 proponuje umieszczenie artykułu 111-3, obejmującego znamiona przestępstw korupcyjnych, w Dziale I „Przestępstwa przeciwko podstawom bezpieczeństwa narodowego Ukrainy”. Takie podejście jest rażącym naruszeniem doktryny prawa karnego oraz zasad techniki prawodawczej. Chociaż korupcja może pośrednio szkodzić bezpieczeństwu narodowemu, jej pierwotnym przedmiotem naruszenia jest coś innego.
Decyzja ta świadczy o świadomym lekceważeniu systemowości aktu kodyfikowanego na rzecz stworzenia politycznego hasła „korupcja równa się zdradzie państwa”.
Co więcej, zaproponowana norma ustanawia bezalternatywny minimalny wymiar kary w wysokości 15 lat pozbawienia wolności dla sześciu typów przestępstw, które znacznie różnią się stopniem społecznej szkodliwości. Jest to sprzeczne z zasadą indywidualizacji kary zapisaną w art. 65 KK Ukrainy, która nakłada na sąd obowiązek uwzględnienia stopnia ciężkości popełnionego przestępstwa, osoby sprawcy oraz okoliczności łagodzących i obciążających karę.
Proponowana w projekcie sankcja jest wyraźnie nieproporcjonalna. Równa odpowiedzialność za przestępstwa korupcyjne z odpowiedzialnością za zabójstwo umyślne (art. 115 KK, od 7 do 15 lat), zdradę państwa w warunkach stanu wojennego (ustęp 2 art. 111 KK, 15 lat lub dożywotnie pozbawienie wolności z konfiskatą majątku) oraz akt terrorystyczny, który spowodował śmierć człowieka (ustęp 3 art. 258 KK, od 10 do 15 lat lub dożywotnie pozbawienie wolności z konfiskatą majątku lub bez niej). Takie zrównanie burzy hierarchię wartości chronionych przez prawo karne, gdzie najwyższą wartością jest życie człowieka.
Nadmierna surowość może przynieść efekt odwrotny: sędziowie, postawieni przed wyborem między uniewinnieniem a wymierzeniem minimalnej kary 15 lat pozbawienia wolności za czyny, które nie odpowiadają takiemu stopniowi surowości, mogą skłaniać się do uniewinniających wyroków z powodów formalnych.
Poza aspektami procesowymi, projekt ustawy narusza także inne zasady, w tym fundamentalną zasadę kryminologii, zgodnie z którą funkcja prewencyjna prawa karnego zapewniana jest przede wszystkim nie przez surowość sankcji, lecz przez nieuchronność odpowiedzialności karnej. W zakresie zwalczania korupcji na Ukrainie kluczowym problemem nie jest brak surowych kar, lecz systemowe niedoskonałości w funkcjonowaniu mechanizmów postępowania przygotowawczego i rozpatrywania spraw sądowych.
Projekt ustawy nr 13673-1 ignoruje tę problematykę, proponując „efektowne”, lecz błędne rozwiązanie. Zamiast kompleksowych reform instytucjonalnych, które mogłyby zapewnić realne pociągnięcie do odpowiedzialności, ustawodawcy proponują jedynie zaostrzenie sankcji, co faktycznie stanowi działanie pozorne. Takie kroki tworzą iluzję walki z korupcją, nie wpływając na jej realny efekt.
Ponadto projekt ustawy przewiduje przekazanie śledztwa w sprawach przewidzianych nowym artykułem 111-3 wyłącznej właściwości detektywów Narodowego Biura Antykorupcyjnego Ukrainy (NABU) poprzez zmiany w art. 216 Kodeksu postępowania karnego Ukrainy.
Biorąc pod uwagę, że sprawcami przestępstw są przedstawiciele najwyższego kierownictwa politycznego i wojskowego państwa, nadanie NABU wyłącznych uprawnień do ścigania czynów z tak surowymi sankcjami tworzy potężne narzędzie, które potencjalnie może być wykorzystywane do wywierania nacisków politycznych. Sam fakt wszczęcia postępowania przygotowawczego na podstawie artykułu, który jest praktycznie równany z zdradą stanu, może mieć niszczące skutki dla reputacji każdego polityka, niezależnie od wyniku takiego śledztwa czy postępowania sądowego. Powstają więc ryzyka manipulacji organami antykorupcyjnymi oraz podważenia ich autorytetu i zaufania społecznego.
Podsumowując, projekt ustawy nr 13673-1 jest prawnie nieuzasadniony i niepoprawny. Narusza zasady systematyzacji prawa karnego, proporcjonalności i indywidualizacji kary oraz stwarza poważne ryzyka dla stabilności politycznej i niezależności struktur antykorupcyjnych.
Ustawodawcy powinni skupić się na rozwiązywaniu rzeczywistych problemów oraz zapewnieniu skutecznej walki z korupcją, zamiast wykorzystywać projekty ustaw w ramach kampanii wyborczych. Ich wysiłki powinny być ukierunkowane na systemowe reformy, które zagwarantują realną, a nie iluzoryczną walkę z korupcją.
Dmytro Zeleniuk
