“Musimy zrobić wszystko, aby 25. rok był rokiem pokoju dla Ukrainy” - powiedział prezydent Volodymyr Zelenskyy w przemówieniu do ukraińskich dyplomatów 22 grudnia. Teza ta była motywem przewodnim całej polityki międzynarodowej prowadzonej przez oficjalny Kijów w 2024 roku.
Ukraina, wraz ze swoimi zachodnimi partnerami, zasadniczo budowała przyczółek, aby wydostać się z wojny na wyniszczenie. Z jednej strony musiała szukać sposobów na osiągnięcie sprawiedliwego pokoju, a z drugiej strony musiała nakłaniać Zachód do budowania swoich zdolności obronnych w obliczu niechęci putina do podjęcia cywilizowanych negocjacji. Przeczytaj o pomocy sojuszników w konfrontacji z agresorem i głównych przesłaniach Ukrainy dla świata w drugiej części przeglądu wydarzeń międzynarodowych w 2024 roku.
Sojusznicza pomoc wojskowa
Ukraina-NATO: poszukiwanie formatu gwarancji bezpieczeństwa
9 lipca w Waszyngtonie odbył się 75. jubileuszowy szczyt NATO, w którym wzięły udział 32 kraje bloku. Ukraina wzięła w nim udział wraz z innymi partnerami. Na marginesie szczytu Unia Europejska i 21 państw podpisały “Ukraine Compact”, który przewiduje koordynację i przyspieszenie wsparcia dla Kijowa. Ogłosiły również otwarcie siedziby misji NATO NSATU w Niemczech, która jest odpowiedzialna za koordynację pomocy wojskowej dla Ukrainy w perspektywie długoterminowej.
Chociaż oczekiwane zaproszenie do NATO nie doszło do skutku, Zelenskyy był optymistycznie nastawiony do wyniku szczytu w Waszyngtonie: “Każdy krok naprawdę przybliża nas do członkostwa. Robimy i zrobimy wszystko, aby zapewnić, że nadejdzie dzień, w którym Ukraina otrzyma zaproszenie i stanie się członkiem NATO, i jestem przekonany, że to osiągniemy”.
Przez cały rok kraje NATO zapewniały Ukrainie stałe wsparcie. Tylko w pierwszej połowie 2024 r. Sojusz zapewnił zasoby obronne o wartości prawie 21 mld euro. Ogólnie rzecz biorąc, członkowie NATO czynią postępy w wypełnianiu swoich zobowiązań finansowych do zapewnienia Ukrainie pomocy wojskowej o wartości 40 mld euro. Zostało to ogłoszone przez sekretarza generalnego NATO Marka Rutte podczas posiedzenia Rady NATO-Ukraina 17 października w Brukseli.
Ogólnie rzecz biorąc, rok 2024 był rokiem wzmacniania partnerstwa między NATO a Ukrainą i upłynął pod znakiem poszukiwania możliwości zapewnienia bezpieczeństwa Ukrainie i kontynentowi europejskiemu.
Broń od partnerów w formacie Ramstein
Sojuszniczy ministrowie obrony spotkali się w 2024 roku siedem razy w ramach Grupy Kontaktowej ds. Systematycznie omawiali sytuację na polu bitwy, potrzebę wzmocnienia obrony powietrznej i dostaw broni, w tym amunicji, dla ukraińskich sił zbrojnych.
18 Ramstein, który odbył się w styczniu, wyróżniał się formalizacją koalicji zdolności, które pomagają w centralnym finansowaniu i prowadzeniu zamówień. W sumie utworzono osiem takich koalicji z partnerami międzynarodowymi, w tym koalicje lotnictwa, czołgów, artylerii, dronów, bezpieczeństwa morskiego, naziemnej obrony powietrznej, obrony przeciwminowej i IT.
24 spotkanie grupy kontaktowej ds. obrony Ukrainy odbyło się 6 września w bazie lotniczej Ramstein w Niemczech. Jego kluczowym wynikiem było udzielenie Ukrainie szerokiej pomocy.
Ponadto podpisano koalicję na rzecz zdolności morskich. Zauważono, że w 2024 r. Ukraina położy szczególny nacisk na „obronę morską”.
Presja sankcyjna na rosję
W dniu 16 grudnia 2024 r. Rada Unii Europejskiej przyjęła 15. pakiet sankcji gospodarczych i indywidualnych w odpowiedzi na rosyjską agresję, który objął również urzędników z Korei Północnej i chińskie firmy dostarczające komponenty do rosyjskiej produkcji broni.
Sankcje zostały rozszerzone na 52 nowe tankowce z rosyjskiej floty cieni, zwiększając liczbę statków na czarnej liście do 79. Te statki spoza UE mają zakaz wstępu do portów i świadczenia usług. Ponadto 15. pakiet zawiera 84 dodatkowe pozycje osób fizycznych i prawnych odpowiedzialnych za działania podważające integralność terytorialną, suwerenność i niezależność Ukrainy.
24 grudnia Szwajcaria dołączyła do 15. pakietu sankcji przyjętych przez UE przeciwko rosji. Obejmuje on zamrożenie aktywów i zakaz dostępu do nich dla 54 osób fizycznych oraz 30 firm i organizacji z rosji. Osoby objęte sankcjami otrzymały również zakaz wjazdu do Szwajcarii i tranzytu przez jej terytorium.
Waszyngton planuje jeszcze więcej ograniczeń dla biznesu naftowego kraju agresora. W szczególności nowy pakiet sankcji obejmuje ponad 100 tankowców używanych przez rosjan do dostarczania ropy.
Bruksela mówi już o kolejnym, szesnastym pakiecie sankcji wobec rosji, który ma zostać ogłoszony 24 lutego 2025 roku, w trzecią rocznicę wojny. Europejscy dyplomaci powiedzieli, że pakiet ma wysłać “jasny komunikat” do Moskwy. Obejmie on “środki przeciwko konkretnym sektorom rosyjskiej gospodarki, które nie zostały jeszcze objęte lub nie zostały objęte w wystarczającym stopniu”.
Komisja Europejska i Europejska Służba Działań Zewnętrznych planują również nałożyć zakazy wjazdu i aktywów na agentów, którzy szpiegowali dla Kremla i uczestniczyli w dezinformacji.
Trudno przewidzieć, jak szybko porozumienie zostanie osiągnięte. Premier Węgier Viktor Orban już odmówił zgody na dalsze sankcje wobec rosji i powiedział, że chce poczekać, aż Donald Trump obejmie urząd 20 stycznia.
Kluczowe żądania Ukrainy wobec partnerów
Uderzenia dalekiego zasięgu
Opóźnienie zachodnich partnerów w zapewnieniu uderzeń dalekiego zasięgu stało się de facto jednym z najważniejszych filarów potencjału ofensywnego rosji. Wielokrotnie podkreślał to prezydent Zelenskyy, mówiąc o ciężkich walkach w obwodzie donieckim. Zakaz uderzeń ATACMS dalekiego zasięgu i Storm Shadow ograniczył również ofensywę ukraińskich sił zbrojnych w rosyjskim obwodzie kurskim.
W związku z tym Ukraina starała się skłonić swoich partnerów do jak najszybszego dostarczenia broni i zezwolenia na ataki dalekiego zasięgu, aby operacja w Kursku przyniosła pożądany efekt na linii frontu i ewentualne negocjacje.
Pewien postęp w tym zakresie nastąpił po tym, jak Iran i Korea Północna bezpośrednio przyłączyły się do rosyjskiej agresji. Na przykład 11 września sekretarz stanu USA Anthony Blinken i minister spraw zagranicznych Wielkiej Brytanii David Lammy przybyli do Kijowa tuż po tym, jak rosja otrzymała rakiety balistyczne z Iranu. Podczas briefingu sekretarz stanu USA obiecał “pilną” pracę nad prośbami Ukrainy o złagodzenie ograniczeń dotyczących broni zdolnej do uderzenia w terytorium rosji.
Zachodnie media spekulowały, że Blinken wysłucha argumentów Ukrainy i przekaże je prezydentowi Bidenowi oraz amerykańskiemu zespołowi ds. bezpieczeństwa narodowego. Decyzja o tym, czy zezwolić na ataki na terytorium rosji może zostać podjęta później.
NATO wyjaśniło, kto powinien podjąć decyzję o rozpoczęciu ataków przeciwko rosji. W odpowiedzi na prośbę Kijowa powiedziano, że Ukraina ma prawo się bronić, ale pozwolenie na użycie rakiet dalekiego zasięgu powinno być udzielane przez każdy kraj indywidualnie, a nie przez Sojusz jako całość.
“To nie zależy od NATO, to każdy kraj decyduje, jakie ograniczenia może nałożyć lub nie” - powiedział sekretarz generalny Mark Rutte.
Dopiero w listopadzie Kijów otrzymał pozytywną odpowiedź na swoją prośbę. Jednak pozwolenie Białego Domu na wystrzelenie pocisków dalekiego zasięgu na terytorium rosji było ograniczone do obwodu kurskiego. Takie uderzenia miały być demonstracją reakcji na pojawienie się północnokoreańskich żołnierzy w szeregach rosyjskiej armii.
Ukraiński plan zwycięstwa
Przez kilka miesięcy prezydent Zelenskyy ogłaszał Plan Zwycięstwa Ukrainy jako podstawowy plan pokonania rosji. Dokument składał się z pięciu punktów - geopolitycznego, dwóch wojskowych, gospodarczego i bezpieczeństwa - oraz trzech tajnych załączników.
Pierwszym punktem było zaproszenie Ukrainy do przystąpienia do NATO.
Drugim punktem było wzmocnienie obrony Ukrainy w oparciu o pomoc partnerów.
Trzeci punkt to rozmieszczenie nienuklearnego pakietu strategicznego odstraszania na terytorium Ukrainy w celu ochrony przed zagrożeniem militarnym ze strony rosji.
Czwarty punkt to propozycja dla partnerów strategicznych zawarcia umowy o wspólnej ochronie krytycznych zasobów dostępnych w kraju, wspólnych inwestycjach i wykorzystaniu potencjału gospodarczego.
Piąty punkt, przeznaczony na okres powojenny, proponuje zastąpienie amerykańskich kontyngentów wojskowych w Europie ukraińskimi jednostkami z doświadczeniem we współczesnych działaniach wojennych.
W Planie Zwycięstwa kluczową rolę przypisano pomocy zachodnich sojuszników. Oczywiście pierwsza prezentacja dokumentu odbyła się w Waszyngtonie podczas spotkania w Białym Domu.
Przedstawiony przez Zelenskyyego Plan Zwycięstwa nie zachwycił jednak amerykańskich władz. Administracja Bidena była zaniepokojona tym, że dokumentowi “brakuje kompleksowej strategii i jest niczym więcej, jak tylko ponowną prośbą o więcej broni i zniesienie ograniczeń dotyczących rakiet dalekiego zasięgu”.
17 października Zelenskyy przedstawił również Plan Zwycięstwa na szczycie przywódców UE. Jednak nawet tam dokument nie spotkał się z jednoznaczną oceną. Komentując Plan Zwycięstwa, unijny dyplomata Josep Borrell powiedział, że w żadnym wypadku UE nie powinna dopuścić do “przedłużającej się wojny w Ukrainie, a jedynym sposobem na zmuszenie putina do negocjacji jest zwycięstwo na polu bitwy”. Podkreślił również, że Ukraina potrzebuje “silniejszych gwarancji bezpieczeństwa”.
Sekretarz generalny NATO Mark Rutte, komentując ukraiński Plan Zwycięstwa, powiedział, że nie może wyrazić pełnego poparcia dla niego, ale zostanie on szczegółowo przeanalizowany. “Będziemy musieli wejść głębiej, aby zrozumieć, co jest w nim zawarte. Odbędzie się to również za zamkniętymi drzwiami z naszymi sojusznikami. Nie będę komentował każdego elementu planu” - powiedział Rutte.
“Pokój dzięki sile”
16 czerwca 2024 r. Szwajcaria była gospodarzem pierwszego globalnego szczytu pokojowego zainicjowanego przez Ukrainę. Forum zakończyło się wspólnym komunikatem popartym przez około 80 krajów. Wśród tych, którzy nie dołączyli, były Brazylia, Indie i RPA. Kraje-sygnatariusze uzgodniły trzy główne punkty:
- Jakiekolwiek wykorzystanie energii jądrowej i obiektów jądrowych musi być bezpieczne, zabezpieczone i nieszkodliwe dla środowiska. Jakakolwiek groźba lub użycie broni jądrowej w kontekście wojny w Ukrainie jest niedopuszczalne.
- Bezpieczeństwo żywnościowe nigdy nie może być wykorzystywane jako broń. Ukraińskie produkty rolne muszą być bezpiecznie i swobodnie dostarczane do krajów trzecich.
- Wszyscy jeńcy wojenni powinni zostać uwolnieni w ramach pełnej wymiany. Wszystkie deportowane i nielegalnie przesiedlone ukraińskie dzieci i inni cywile powinni zostać zwróceni do Ukrainy.
W maju Chiny i Brazylia, które nie dołączyły do szczytu pokojowego w Szwajcarii, opracowały własny wspólny “plan pokojowy” dla “politycznego rozwiązania kryzysu ukraińskiego”. Stał się on alternatywą dla ukraińskiej formuły pokojowej i uwzględniał przede wszystkim interesy rosji.
27 września, na marginesie Zgromadzenia Ogólnego ONZ w Nowym Jorku, Brazylia i Chiny zorganizowały spotkanie z udziałem 17 krajów, w tym Turcji, Meksyku, Indonezji, Zambii, Węgier, Szwajcarii i Francji. Przedstawiciele Ukrainy i rosji nie zostali zaproszeni. Podczas wydarzenia ogłoszono utworzenie “Grupy Przyjaciół” w celu promowania inicjatyw chińsko-brazylijskich. Europejskie kraje uczestniczące nie poparły końcowego komunikatu tej platformy.
Na tydzień przed spotkaniem w Nowym Jorku Ukraina wysłała listy do krajów uczestniczących w spotkaniu, prosząc je o nieuczestniczenie w nim. Oficjalny Kijów skrytykował stworzenie alternatywnej platformy dyplomatycznej, która promowałaby interesy rosji i porównywała ofiarę i agresora.
Na tle alternatywnych inicjatyw pokojowych, które są sprzeczne z koncepcją “sprawiedliwego pokoju” dla Ukrainy i zagrażają jej integralności, a także na tle demonstracyjnego ultimatum Kremla o kontynuowaniu agresji, oficjalne stanowisko Kijowa w sprawie rozmów pokojowych zostało przekształcone przez koncepcję “pokoju poprzez siłę”.
Została ona sformułowana przez 40. prezydenta USA Ronalda Reagana w okresie zimnej wojny. Jednym z początkowych etapów tej polityki było zwiększenie wydatków na obronę przez kraje zachodnie w celu osiągnięcia parytetu militarnego ze Związkiem Radzieckim. Potem nastąpiło stopniowe przejście do dialogu.
7 listopada 2024 r. w swoim przemówieniu na szczycie Europejskiej Wspólnoty Politycznej w Budapeszcie prezydent Zelenskyy podkreślił, że “koncepcja “pokoju poprzez siłę” wielokrotnie dowiodła swojego realizmu i skuteczności. Teraz znów jest potrzebna”.