W wyniku wojny na pełną skalę ponad 2 miliony dzieci zostało wywiezionych za granicę przez swoich krewnych lub jednego z opiekunów, a dziesiątki tysięcy ukraińskich dzieci zostało uprowadzonych i przymusowo przeniesionych na inne terytoria. Jednym z podstawowych dokumentów międzynarodowych dotyczących powrotu uprowadzonych dzieci jest Konwencja dotycząca cywilnych aspektów uprowadzenia dziecka za granicę. Denys Revta, adwokat w kancelarii Dynasty Law & Investment, opowiedział UA.NEWS o tym, jak Konwencja działa w praktyce, czy istnieją nadużycia związane z tym dokumentem i jak je przezwyciężyć, a także jakie decyzje podejmują europejskie sądy w sprawie powrotu dziecka do Ukrainy.
Konwencja o cywilnych aspektach uprowadzenia dziecka za granicę została stworzona w celu wprowadzenia skutecznego międzynarodowego mechanizmu prawnego dotyczącego powrotu dzieci, które zostały nielegalnie wywiezione ze swojego kraju lub nielegalnie w nim przetrzymywane. Ukraina przystąpiła do umowy w 2006 roku.
Jaki jest główny cel Konwencji dotyczącej cywilnych aspektów uprowadzenia dziecka za granicę?
Denys Revta: Celem Konwencji jest zapewnienie natychmiastowego powrotu dzieci bezprawnie przekazanych lub zatrzymanych w którymkolwiek z Umawiających się Państw, co stało się szczególnie istotne od czasu rozpoczęcia inwazji na pełną skalę.
Jak w praktyce działa procedura powrotu dzieci na mocy tej konwencji?
Denys Revta: W praktyce procedura przewidziana przez Konwencję polega na tym, że osoba, instytucja lub inny organ twierdzący, że dziecko zostało przekazane lub było przetrzymywane z naruszeniem prawa do opieki, może złożyć wniosek o pomoc w zapewnieniu powrotu dziecka, po czym uprawniony organ rozpatruje wniosek skarżącego i zastrzeżenia osoby, która przekazała dziecko, tak szybko, jak to możliwe (co do zasady w ciągu sześciu tygodni), i na podstawie wyników takiego rozpatrzenia wydaje (lub odmawia wydania) nakaz natychmiastowego powrotu dziecka do domu dziecka.
Jakie informacje należy wskazać we wniosku o powrót uprowadzonego dziecka? W jakim języku powinien być napisany wniosek?
Denys Revta: We wniosku skarżący przedstawia
- wyczerpujące informacje o dziecku
- informacje o prawie do opieki nad dzieckiem
- informacje o osobie, która mogła przemieszczać dziecko oraz okoliczności, które naruszają prawa opiekuna lub dziecka.
Do wniosku należy dołączyć pełnomocnictwo do reprezentowania interesów wnioskodawcy przed upoważnionym organem centralnym państwa (zazwyczaj Ministerstwem Sprawiedliwości), w którym znajduje się dziecko.
Wniosek wraz z załącznikami składa się w języku oryginału wraz z tłumaczeniem na język urzędowy kraju zamieszkania dziecka.
Wniosek można złożyć bezpośrednio do Ministerstwa Sprawiedliwości danego kraju lub do Ministerstwa Sprawiedliwości Ukrainy, które niezwłocznie przekazuje go właściwemu organowi państwa, w którym przebywa dziecko.
Jak wygląda proces powrotu dziecka?
Denys Revta: Właściwy organ centralny (zazwyczaj Ministerstwo Sprawiedliwości) państwa zamieszkania dziecka składa wniosek do sądu w miejscu zamieszkania dziecka w imieniu wnioskodawcy.
Sąd wysyła kopie dokumentów do osoby, która przekazała dziecko i wyznacza termin na złożenie sprzeciwu.
Po otrzymaniu odpowiednich sprzeciwów sąd rozpatruje wniosek i
- wydaje nakaz natychmiastowego powrotu dziecka do państwa stałego pobytu;
- odmawia wydania takiego postanowienia, jeżeli stwierdzi, że
- a) wnioskodawca nie wykonywał prawa do opieki nad dzieckiem w chwili jego odebrania lub wyraził zgodę na odebranie dziecka, w tym zgodę milczącą;
- b) istnieje poważne ryzyko, że powrót naraziłby dziecko
na szkodę fizyczną lub psychiczną lub w inny sposób stworzyłby dla dziecka środowisko nie do zniesienia.
Złożenie wniosku, reprezentowanie wnioskodawcy, rozpatrzenie wniosku przez sąd i wydanie nakazu powrotu dziecka nie podlega opłacie.
Czy może Pan podzielić się praktycznymi aspektami stosowania Konwencji przez obywateli Ukrainy? Czy zdarzają się przypadki nadużyć?
Denys Revta: Jeśli chodzi o praktykę stosowania Konwencji o rozpatrywaniu skarg obywateli Ukrainy od początku 2022 roku, często zdarzają się przypadki nadużywania tej procedury przez rodzica, który pozostał w Ukrainie (najczęściej ojca) i jest wykorzystywany jako sposób wywierania presji na drugiego rodzica (najczęściej matkę dziecka, która z różnych powodów przez długi czas nie wraca z dzieckiem do Ukrainy).
Chociaż w praktyce, jeśli dziecko opuszcza Ukrainę z matką i nie ma faktów naruszenia praw dziecka w kraju przyjmującym, sądy UE częściej odmawiają nakazania powrotu dziecka, biorąc pod uwagę potrzebę opuszczenia Ukrainy z dzieckiem ze względów bezpieczeństwa, sama procedura jest źródłem dodatkowego stresu i kosztów materialnych, ponieważ zastrzeżenia sądu muszą być złożone na piśmie i wymagają kompetentnej pomocy prawnej ze strony prawnika kraju przyjmującego.
Jakie trudności może napotkać opiekun, który zabrał dziecko za granicę, składając odwołanie od decyzji o powrocie dziecka do Ukrainy?
Denys Revta: Główne trudności to bariera językowa i koszty. Pisemne sprzeciwy są przyjmowane przez sąd w języku postępowania sądowego tego państwa, a uzasadnienie sprzeciwu wymaga specjalnej wiedzy w zakresie sporządzania dokumentów procesowych. Pomoc prawna w przygotowaniu sprzeciwu i reprezentacja w sądzie jest świadczona na koszt osoby składającej sprzeciw i nie jest zwracana, nawet jeśli skarga o powrót dziecka zostanie uznana za bezzasadną.
Następujące dokumenty są wymagane do przygotowania odpowiedniego sprzeciwu:
- Dokumenty potwierdzające ojcostwo, opiekę lub inne więzi z dzieckiem, które uprawniają do wyjazdu z dzieckiem;
- Dokument potwierdzający przekroczenie kontroli państwowej w oficjalnym punkcie kontrolnym;
Warto zauważyć, że od 29 marca 2022 r. obowiązują zmiany w Procedurze przekraczania granicy państwowej przez obywateli Ukrainy, zgodnie z którymi w okresie stanu wojennego dzieci w wieku poniżej 16 lat pod opieką jednego z rodziców, dziadków, pełnoletniego brata, siostry, macochy, ojczyma lub innych osób upoważnionych przez jednego z rodziców w pisemnym oświadczeniu poświadczonym przez organ opiekuńczy i kuratorski mogą opuścić Ukrainę bez notarialnej zgody drugiego rodzica.
Dla sądu postanowienie to (§ 12 ust. 2-3 wspomnianego Regulaminu) stanowi potwierdzenie milczącej zgody w rozumieniu Konwencji, ponieważ drugi rodzic ma prawo do złożenia pisemnego sprzeciwu wobec wyjazdu dziecka.
- Potwierdzenie warunków życia i rozwoju dziecka w państwie zamieszkania.
- Jeżeli stałe miejsce pobytu dziecka znajduje się na terytorium okupowanym lub w strefie aktywnych działań wojennych, należy to potwierdzić.
- Informacje o statusie uchodźcy dziecka i osoby, z którą mieszka.
Jakie dowody są akceptowane przez sądy w sprawach związanych z wydaleniem dziecka?
Denys Revta: Z uwagi na szczególną wagę przedmiotu sprawy, nie ma nadmiernego formalizmu w procedurze oceny dowodów, dlatego sądy przyjmują i oceniają wszelkie dowody, które pozwalają im na merytoryczne rozstrzygnięcie skargi (w tym orzeczenia sądów ukraińskich, korespondencję między rodzicami, między rodzicami a dzieckiem itp.)
Jakie decyzje podejmują sądy europejskie w sporach dotyczących powrotu dziecka?
Denys Revta: Biorąc pod uwagę równość praw rodziców zgodnie z prawem ukraińskim, w przypadku braku decyzji sądu o ustaleniu miejsca zamieszkania z jednym z rodziców, a także potwierdzenia wyjazdu dziecka przez oficjalny punkt kontrolny oraz w przypadku braku faktów znaczącego naruszenia praw dziecka w kraju przyjmującym, w praktyce sądy odmawiają nakazania powrotu dziecka.
Jak skuteczne jest w praktyce stosowanie Konwencji dotyczącej cywilnych aspektów uprowadzenia dziecka za granicę?
Denys Revta: Konwencja dotycząca cywilnych aspektów uprowadzenia dziecka za granicę jest ważnym i skutecznym międzynarodowym instrumentem mającym na celu ochronę praw dzieci i zapewnienie ich szybkiego powrotu do kraju stałego pobytu w przypadku bezprawnego przekazania lub zatrzymania.
Jednakże praktyka stosowania Konwencji zawiera istotne niedociągnięcia, takie jak:
- Skuteczność aktów międzynarodowych jedynie na terytorium państw, które uznają i respektują prawo międzynarodowe. Brak narzędzi nacisku na państwa, których polityka nie respektuje instytucji międzynarodowych.
- Przekształcenie instrumentu ochrony dzieci w narzędzie rozwiązywania konfliktów między rodzicami, co generuje dodatkowe cierpienia moralne i koszty materialne.
W celu zapewnienia jak najskuteczniejszego wykorzystania tego międzynarodowego instrumentu w celu przywrócenia praw dzieci, rodziców i innych osób uprawnionych do opieki, udział w jakimkolwiek etapie opisanej powyżej procedury wymaga kompetentnej pomocy prawnej zarówno w Ukrainie, jak i za granicą.
