Pomimo faktu, że wiele krajów stopniowo zmniejsza wydatki na uchodźców i nalega na ich zatrudnienie, większość Ukraińców, którzy wyjechali po lutym 2022 r., nadal przebywa za granicą. Według najnowszego sondażu szanse na powrót naszych współobywateli maleją.
Co więcej, ponad 34% z nich nie jest zainteresowanych wydarzeniami w Ukrainie, co zdaniem socjologów pogarsza tę prognozę. Przeczytaj artykuł, aby dowiedzieć się, czy ukraińscy uchodźcy są zadowoleni z życia za granicą i na jakich warunkach mogą wrócić.
Optymistyczna prognoza socjologów
Według ankiety internetowej przeprowadzonej w kwietniu przez Kijowski Międzynarodowy Instytut Socjologii (KMIS), większość ukraińskich uchodźców jest zadowolona z życia za granicą. Przeprowadzono wywiady z 801 respondentami (dorosłymi obywatelami w wieku 18 lat i starszymi), którzy opuścili Ukrainę po 24 lutego 2022 r. i obecnie mieszkają w Niemczech, Polsce i Czechach.
Według badania ukraińscy uchodźcy w Niemczech, Polsce i Czechach (66%) są raczej lub całkowicie zadowoleni z obecnych warunków życia w nowym kraju. Jednak 28% z nich jest całkowicie zadowolonych, a pozostałe 38% jest raczej zadowolonych. Niezadowolonych z warunków życia jest 26% respondentów.
Badanie wykazało również, że 7% respondentów posiada już obywatelstwo innego kraju (innego niż Ukraina), a kolejne 12% złożyło wniosek i czeka na decyzję. 34% nie złożyło wniosku i nie planuje tego robić.
Jednocześnie prawie połowa respondentów (45%), choć nie złożyła wniosku o obywatelstwo, chciałaby uzyskać obywatelstwo innego kraju.
Respondenci opisali również warunki, na jakich wróciliby do Ukrainy. Najczęściej wymienianymi warunkami były normalne funkcjonowanie infrastruktury krytycznej (34%) i bezpieczeństwo (34%), a następnie obawy o warunki życia (26%). Oczekują oni zakończenia inwazji na pełną skalę (26%). Nieco mniej respondentów wymieniło możliwość znalezienia pracy (16%) oraz możliwość uczęszczania dzieci do szkoły i przedszkola (13%).
Po przeanalizowaniu wszystkich odpowiedzi naukowcy doszli do wniosku, że połowa respondentów (50%) jest bardziej skłonna do powrotu do Ukrainy, ale przyznają, że w obecnej sytuacji jest to raczej optymistyczny scenariusz.
Według badania, jednym z wyznaczników utrzymywania znaczącego związku z Ukrainą jest zainteresowanie wiadomościami i najnowszymi wydarzeniami z życia kraju. Uchodźców zapytano, z jakich źródeł - ukraińskich i/lub zagranicznych - głównie otrzymują informacje o Ukrainie.
Okazało się, że 56% respondentów otrzymuje informacje o Ukrainie z ukraińskich źródeł. Wśród pozostałych 11% odpowiedziało "trudno odpowiedzieć" (co jest w szczególności formą uchylania się od społecznie nieakceptowanego zachowania), a 34% odpowiedziało wprost, że nie są zainteresowani informacjami o Ukrainie.
Jednocześnie wśród 56% respondentów 42% otrzymuje informacje ze źródeł ukraińskich, podczas gdy pozostałe 14% polega wyłącznie na źródłach zagranicznych.
Innym ważnym wskaźnikiem, według badaczy, jest to, czy respondenci są gotowi głosować w ewentualnych wyborach, gdyby zdecydowano się je przeprowadzić. Gdyby w Ukrainie ogłoszono wybory parlamentarne, 31% ukraińskich uchodźców raczej lub zdecydowanie wzięłoby w nich udział (12% z nich głosowałoby zdecydowanie), podczas gdy kolejne 33% odpowiedziało "trudno powiedzieć na pewno, 50/50". Reszta raczej lub zdecydowanie by nie głosowała.
Jednocześnie nie ma znaczącego poparcia dla projektu ustawy o wielokrotnym obywatelstwie wśród uchodźców. 23% ma pozytywne wrażenia, podczas gdy 34% ma w większości negatywne. Jednocześnie 37% ma neutralne nastawienie (a kolejne 6% nie potrafiło odpowiedzieć na to pytanie).
Badanie pokazuje również, że wśród respondentów 57% mówi głównie po ukraińsku w domu, 19% mówi po rosyjsku, a 21% mówi po ukraińsku i rosyjsku w równym stopniu. Kolejne 3% posługuje się językiem kraju, w którym obecnie mieszka.
Według badaczy KMIS, wyniki badania pokazują, że znaczna liczba ukraińskich uchodźców traci (lub już straciła) kontakt z Ukrainą. Jednocześnie eksperci pytają, co należy zrobić, aby przynajmniej część obywateli powróciła do kraju. W szczególności podkreślają, że państwo, społeczeństwo i zwykli obywatele powinni utrzymywać kontakt z obywatelami za granicą, współpracować z nimi, utrzymywać kontakt i motywować ich do powrotu.
Co pokazują inne badania
Centrum Strategii Gospodarczej bada stan i nastroje uchodźców od 2022 r. i opublikowało trzy fale takich badań.
Analitycy zidentyfikowali cztery grupy uchodźców.
Pierwsza grupa (15% wszystkich uchodźców) obejmuje Ukraińców, którzy zostali zmuszeni do opuszczenia swoich domów z powodu aktywnych działań wojennych lub okupacji ich regionów. Wszyscy respondenci z tej grupy doświadczyli negatywnych konsekwencji wojny. Osoby z tej grupy to głównie kobiety w wieku 25-49 lat, które wyjechały za granicę z dziećmi, najczęściej do Polski. Osoby te częściej niż inne grupy są zatrudnione w pełnym lub niepełnym wymiarze godzin lub poszukują pracy.
Druga grupa (30% wszystkich uchodźców) jest "samowystarczalna": najmniej prawdopodobne jest, że otrzymają pomoc od kraju przyjmującego, a najbardziej prawdopodobne jest, że będą pracować zdalnie dla ukraińskiej firmy (16,6% tej grupy) lub w pełnym wymiarze godzin w pracy w kraju przyjmującym (30%). Ponadto osoby w tej grupie miały stosunkowo wyższy poziom dochodów przed inwazją na pełną skalę.
Trzecia grupa (28% wszystkich uchodźców) to głównie osoby starsze (50+ lat), z których większość nie ma wyższego wykształcenia. W porównaniu z innymi grupami, mają oni nieco mniejsze szanse na otrzymanie świadczeń socjalnych. A ci, którzy je otrzymują, nie mają wystarczających środków nawet na podstawowe potrzeby. Są również bardziej związani z Ukrainą niż przedstawiciele innych grup: 62,8 proc. z nich powróciło na Ukrainę po wyjeździe za granicę, w porównaniu do 46,4 proc. wszystkich uchodźców.
Czwarta grupa (27% wszystkich uchodźców) to Ukraińcy, którzy są w trakcie aktywnej integracji w kraju przyjmującym. Częściej niż inne grupy uczęszczają na kursy językowe lub inne krótkoterminowe kursy i nadal są bezrobotni. Hojne świadczenia socjalne pozwalają osobom z tej grupy skoncentrować się na nauce: większość (67,3%) z nich ma zapewnione mieszkanie przez państwo, 82,8% otrzymuje świadczenia socjalne, a 85,2% uczęszcza na kursy językowe. Wiele osób z tej grupy (40%) mieszka w Niemczech, które słyną z hojnych świadczeń. Ukraińcy z tej grupy są mniej związani ze swoją ojczyzną: tylko 35,9% z nich odwiedziło Ukrainę podczas swojego pobytu. W związku z tym są mniej skłonni do powrotu: tylko 16,5% z nich zdecydowanie planuje powrót.
Według Centrum Strategii Gospodarczej, na koniec stycznia 2024 r. 4,9 mln Ukraińców przebywało za granicą z powodu wojny. Większość ukraińskich uchodźców przebywa w Niemczech (30%) i Polsce (22%). Poza Europą największymi krajami pod względem liczby Ukraińców przyjętych od początku inwazji na pełną skalę są Stany Zjednoczone (280 000), Wielka Brytania (253 200) i Kanada (210 200).
Według Centrum Strategii Gospodarczej, w różnych scenariuszach poza Ukrainą może pozostać od 1,4 do 2,3 mln Ukraińców.