W Ukrainie wciąż głośno o sprawie „taśm Mindicza”, która ponownie rzuca cień na najwyższe kierownictwo polityczne. Według nowych przecieków pojawia się na nich osoba występująca pod pseudonimem „Ali-Baba”. Istnieją podejrzenia, że chodzi o „AB” – Andrija Borysowycza, czyli szefa Biura Prezydenta, Andrija Jermaka. W tym kontekście pojawiają się już doniesienia, że wiele osób zarówno w Ukrainie, jak i za granicą domaga się odwołania Jermaka ze stanowiska szefa Biura Prezydenta. Taką informacją podzielił się m.in. poseł Jarosław Żelezniak, który jest również przekonany, że Jermak był ściśle powiązany z korupcyjnymi schematami grupy Mindicza.
Trudno przewidzieć, czy prezydent Zełenski zdecyduje się zwolnić swojego najbliższego współpracownika. Z jednej strony Jermak pozostaje dla głowy państwa osobą zaufaną, a jego wpływy są bezdyskusyjne. Z drugiej strony, prezydent potrafi podejmować zdecydowane i radykalne działania, więc teoretycznie może go odwołać – ale prawdopodobnie tylko wtedy, gdy nie będzie innego wyjścia z sytuacji.
Ewentualna taka decyzja miałaby swoją logikę, ponieważ Jermak znany jest już z całego szeregu skandali i kontrowersyjnych spraw w ciągu 5,5 roku, odkąd kieruje Biurem Prezydenta.
Jakie największe skandale zapisały się już w pamięci opinii publicznej w kontekście Andrija Jermaka? Redakcja UA.News przeanalizowała tę sprawę.
Pozainstytucjonalna konsolidacja władzy
Jednym z najbardziej systemowych i wieloletnich zarzutów wobec Jermaka jest uzurpacja władzy oraz całkowicie niedemokratyczna konsolidacja własnych wpływów. Krytycy twierdzą, że Jermak przekształcił Biuro Prezydenta w pozakonstytucyjne centrum zarządzania państwem, wykorzystując okres stanu wojennego do koncentracji władzy. Według niektórych opinii stał się „najpotężniejszym szefem aparatu w historii kraju”, a jego wpływ jest tak znaczący, że niemal nie różni się od wpływu jego przełożonego, czyli samego prezydenta.
Już pod koniec 2022 roku, zdaniem dziennikarzy, w Ukrainie nie pozostał żaden organ władzy, na który szef Biura Prezydenta nie miałby wpływu. Zarzuty obejmują m.in. ograniczenie dostępu do prezydenta Zełenskiego, sterowanie procesem powoływania urzędników (w tym na stanowiska wojskowe), a także dążenie Jermaka do osobistej kontroli niemal każdej kluczowej decyzji. Krytycy twierdzą, że Jermak odsunął na dalszy plan Ministerstwo Spraw Zagranicznych, ingerował w decyzje wojskowe oraz prowadził negocjacje w sprawie najważniejszych porozumień z partnerami, w szczególności ze Stanami Zjednoczonymi. Są to zadania, które zgodnie z Konstytucją Ukrainy powinny być wykonywane przez zupełnie inne organy i osoby.
Wszystkie te zarzuty podważają autorytet samego prezydenta i budzą wątpliwości co do tego, kto faktycznie ponosi odpowiedzialność za podejmowane decyzje.
„Wagnergate” i zarzuty o współpracę z federacją rosyjską
„Wagnergate” jest prawdopodobnie najbardziej głośnym skandalem związanym z Jermakiem i kwestiami bezpieczeństwa narodowego. Sprawa dotyczy niepowodzenia wyjątkowej operacji specjalnej mającej na celu zatrzymanie najemników z prywatnej firmy wojskowej „Wagner”, zaangażowanych w zbrodnie wojenne przeciwko Ukrainie. Kluczowym elementem skandalu było przesunięcie terminu przeprowadzenia operacji, co, według ustaleń międzynarodowej grupy dziennikarzy śledczych Bellingcat, doprowadziło do jej całkowitego fiaska.
Zgodnie z ustaleniami, w lipcu 2020 r. ówczesny szef HUR, Wasyl Burba, oraz zastępca dyrektora SBU, Rusłan Baranecki, przybyli do Biura Prezydenta, aby przedstawić ostateczny raport dotyczący operacji. Zostali jednak przyjęci przez Andrija Jermaka, który, według zeznań funkcjonariuszy HUR, zaproponował odłożenie operacji o tydzień. Motywacją tej decyzji miało być dążenie Jermaka do „niewywołania zakłócenia porozumienia z rosją” w sprawie zawieszenia broni w Donbasie, które miało wejść w życie 27 lipca 2020 r.
Na pierwszy rzut oka decyzja ta wydawała się logiczna. Jednak okazała się bezpośrednim konfliktem między względami politycznymi a interesem bezpieczeństwa państwa, co wzmocniło zarzuty krytyków, że Jermak mógł działać na korzyść rosji. Choć Biuro Prezydenta stanowczo odrzuciła te oskarżenia, a Tymczasowa Komisja Śledcza Rady Najwyższej w raporcie przejściowym „nie stwierdziła przesłanek zdrady stanu wynikających z przesunięcia terminu operacji”, obarczając winą za jej niepowodzenie Aleksandra Łukaszenkę, ustalenia Bellingcat dotyczące ingerencji Jermaka pozostają istotnym kontrargumentem. Co więcej, konsekwencje personalne były natychmiastowe — po fiasku operacji szef HUR Wasyl Burba został odsunięty od pełnienia funkcji.
„Taśmy Jermaka” i handel stanowiskami
W marcu 2020 r. poseł partii „Sługa Narodu” Geo Leros opublikował serię nagrań wideo, na których brat szefa Biura Prezydenta — Denys Jermak — rzekomo „handluje” stanowiskami państwowymi. Na nagraniach zarejestrowano rozmowy Denysa Jermaka z różnymi osobami na temat mianowania na wysokie funkcje państwowe. Pojawiły się również kwoty — sięgające setek tysięcy dolarów. Mimo że osoby występujące w nagraniach twierdziły później, że część środków Denys Jermak miał przekazać starszemu bratu, Biuro Prezydenta stanowczo zaprzeczyła tym zarzutom, oświadczając, że żadna z tych osób nie otrzymała stanowiska, a rozmowy „nie mają związku z rzeczywistością”.
Po ujawnieniu nagrań Specjalna Prokuratura Antykorupcyjna (SAP) wszczęła postępowanie dotyczące treści rozmów — obietnic pomocy w zdobyciu stanowisk. Jednocześnie Andrij Jermak zwrócił się do Służby Bezpieczeństwa Ukrainy (SBU) oraz Państwowego Biura Śledczego (DBR) z wnioskiem o zbadanie źródła pojawienia się nagrań i ustalenie, kto oraz w jakim celu zlecił ich rejestrację. W rezultacie wszczęto co najmniej pięć postępowań, co dobrze obrazuje częstą praktykę wykorzystywania organów ścigania do odpierania zarzutów politycznych.
Zakup Mercedesa na początku kwarantanny
Na początku 2020 r., kilka miesięcy po objęciu stanowiska i tuż przed wprowadzeniem surowej kwarantanny, Andrij Jermak stał się uczestnikiem kontrowersji natury etycznej dotyczącej jego sytuacji majątkowej. 11 marca nabył luksusowy samochód Mercedes-Benz S 350 d 4MATIC long z 2019 roku o wartości niemal 3 mln hrywien. Choć transakcja została ujawniona w deklaracji majątkowej już 20 marca, zakup w tak krytycznym dla kraju okresie wywołał publiczną debatę nad zasadnością tak kosztownego wydatku.
Powiązania finansowe: Kolubajew i rosyjski kapitał
Opinia publiczna wielokrotnie zwracała uwagę na biznesowe powiązania Jermaka. W toku śledztw wskazywano na potencjalne związki z rosyjskim kapitałem poprzez byłego wspólnika Jermaka z branży filmowej, Artema Kolubajewa. Ustalono m.in., że jego żona zaciągnęła pożyczkę w firmie powiązanej z rosją. Mimo że sam Kolubajew zaprzeczył jakiejkolwiek znaczącej współpracy, takie relacje finansowe, zwłaszcza z rosyjskim kapitałem w czasie wojny, stanowią dodatkową podstawę do podejrzeń i krytyki.
Brak akceptacji ze strony zachodnich partnerów
Wielokrotnie informowano, że działania oraz sama postać Andrija Jermaka budzą niezadowolenie i irytację wśród zachodnich partnerów Ukrainy. Dyplomaci i urzędnicy z krajów zachodnich wyrażają zaniepokojenie z kilku powodów.
Po pierwsze, według krytyków, Jermak symbolizuje niedemokratyczną konsolidację władzy, ingeruje w decyzje wojskowe i dyplomatyczne, a także odgrywa kluczową rolę w polityce kadrowej. Po drugie, ciągnie się za nim seria skandali korupcyjnych i innych kontrowersyjnych spraw, częściowo opisanych powyżej.
Co więcej, zagraniczni partnerzy mają trudności z porozumieniem się z Andrijem Jermakiem również w dosłownym sensie. Zachodnie media wielokrotnie informowały, że szef Biura Prezydenta słabo posługuje się językiem angielskim, co w trakcie negocjacji niekiedy prowadziło do poważnych nieporozumień.
Ogólnie rzecz biorąc, regularne podejrzenia i spekulacje dotyczące korupcji, zwłaszcza w kluczowym sektorze energetycznym, jeśli potwierdzą się tzw. „taśmy Mindicza”, mogą bezpośrednio wpływać na poziom międzynarodowego zaufania oraz dalsze wsparcie finansowe. Zachodni urzędnicy już podkreślają, że nowy skandal nie poprawi wizerunku Kijowa, a Komisja Europejska może zostać zmuszona do rewizji sposobu wydatkowania środków. W rezultacie partnerzy zachodni naciskają na prezydenta Zełenskiego, by usunął ze swojego otoczenia osoby uwikłane w korupcję.
Podsumowując, mimo licznych publicznych zarzutów i wszczętych postępowań karnych, żaden z zarzutów dziennikarzy śledczych ani organów ścigania bezpośrednio dotyczący Andrija Jermaka nie doprowadził do wyroku sądowego ani konsekwencji politycznych. Żaden pojedynczy skandal nie doprowadził do odwołania szefa Biura Prezydenta ze stanowiska, które de facto stało się narzędziem politycznej kontroli wykraczającej poza ramy konstytucyjnych instytucji państwa. Niewykluczone, że w najbliższej przyszłości prezydent Zełenski zdecyduje się na jego odwołanie — takie pogłoski krążą już w środowisku politycznym, jednak obecnie nie można tego stanowczo potwierdzić.
Sam Jermak wielokrotnie twierdził, że niektóre siły polityczne wykorzystują śledztwa korupcyjne, aby zdyskredytować ukraińskie kierownictwo. Być może, i najprawdopodobniej, jest w tym część prawdy; wrogów można mieć zawsze, szczególnie przy tak szerokim zakresie władzy, jaki skoncentrował w swoich rękach szef Biura Prezydenta.
Niemniej skutki polityczne nierozliczonych skandali, które towarzyszą jego karierze, są znaczące. Podważają autorytet prezydenta i państwa, mogą zagrozić dalszemu wsparciu międzynarodowemu oraz prowadzą do głębokiego rozczarowania społeczeństwa funkcjonowaniem władz i sytuacją w kraju.
