Ostatnie lata były dla Ukrainy okresem wyjątkowych wyzwań. Wojna na pełną skalę, groźba zniszczenia państwowości, załamanie gospodarki i ciągła walka o międzynarodowe wsparcie ukształtowały agendę publiczną.
W tym kontekście coraz częściej pojawiają się wezwania do przekazania władzy wojsku jako sposobu na przezwyciężenie chaosu i przyspieszenie zwycięstwa. Takie apele opierają się na wysokim poziomie zaufania do Sił Zbrojnych Ukrainy, ponieważ stały się one kręgosłupem ukraińskiego oporu wobec rosyjskiej agresji. Potrzeba udziału wojska w rządzie została wyrażona przez znanego brygadiera Andriya Biletskyyego i innych mówców publicznych.
Jednak pomysł ten, choć na pierwszy rzut oka atrakcyjny dla niektórych, ma nie tylko pozytywne aspekty. Niesie ze sobą poważne ryzyko, które może spowolnić lub nawet zniszczyć postęp Ukrainy w kierunku demokracji i europejskiej przyszłości.
Aby zrozumieć, czy nasz kraj potrzebuje rządów wojskowych, powinniśmy rozważyć argumenty, przykłady historyczne i konsekwencje takich decyzji. Komentator polityczny UA.News Mykyta Trachuk przyjrzał się tej złożonej, ale interesującej kwestii
Skąd biorą się wezwania do rządów wojskowych?
Społeczeństwo ukraińskie przeżywa głęboki kryzys zaufania do władz cywilnych. Lata korupcji, słabe instytucje i opóźnienia w reformach tworzą zapotrzebowanie na twarde i szybkie rządy. W takich okolicznościach wojsko wydaje się być alternatywą: ma doświadczenie w zarządzaniu kryzysowym, silną dyscyplinę i gotowość do podejmowania zdecydowanych działań.
Heroiczny wizerunek armii broniącej kraju przed wrogiem uzupełnia wysoki poziom zaufania do sił zbrojnych. Sondaże pokazują, że poziom zaufania do armii stale przekracza 90%. Dla wielu obywateli jest to znacznie więcej niż w przypadku jakiegokolwiek innego organu państwowego lub siły politycznej razem wziętych.
Idea rządów wojskowych jest również wspierana przez przykłady z innych krajów, w których armia przejęła kontrolę nad rządem i ustabilizowała sytuację. Przykłady takie jak Turcja pod rządami Mustafy Kemala Ataturka czy Korea Południowa w latach 60. wydają się być udanymi modelami na pierwszy rzut oka. A Egipt pod rządami prezydenta Al-Sisiego wykazał dobre tendencje rozwojowe.
Czy ten scenariusz pasuje do Ukrainy?
Idea rządów wojskowych jest często romantyczna, a jej wdrożenie wymaga uwzględnienia ukraińskiej specyfiki. Głównym problemem jest to, że Ukraina nie ma tradycji klasy wojskowej, która mogłaby stać się elitą polityczną. Nasze wojsko nie jest podmiotem politycznym i nie stało się nim od 2014 roku i do dziś.
W Turcji Ataturka wojsko było nosicielem idei narodowej i stało się siłą napędową modernizacji. W Korei Południowej generał Park Chung Hee połączył twarde rządy z reformami gospodarczymi, które wyniosły kraj na nowy poziom. Takich przykładów jest znacznie więcej.
Ale ukraińska armia ma inny cel. Broni państwa, ale nie jest klasą polityczną. Co więcej, Siły Zbrojne borykają się z wieloma wewnętrznymi problemami, takimi jak niestatutowe relacje, nieautoryzowane dezercje, korupcja i nadużywanie substancji. Brak doświadczenia wojskowych w administracji publicznej czyni scenariusz ich dojścia do władzy jeszcze bardziej ryzykownym.
Lekcje historii: sukcesy i porażki rządów wojskowych
Historia zna wiele przykładów przejęcia władzy przez wojskowych, ale ich wyniki różniły się w zależności od okoliczności i kontekstu narodowego. Istnieją zarówno udane, jak i nieudane przypadki. I niestety, te drugie są liczniejsze - to statystyki. Przyjrzyjmy się tym sytuacjom w całej ich różnorodności.
Udane przykłady rządów wojskowych:
- Turcja (lata 20. XX w.). Mustafa Kemal Ataturk przewodził walce o stworzenie nowoczesnej Turcji i tureckiej państwowości. Jego doświadczenie wojskowe pomogło ustabilizować kraj i wdrożyć radykalne reformy w edukacji, gospodarce i systemie politycznym. Następnie kemaliści pozostali wpływową siłą przez ponad 100 lat, a siły zbrojne służyły jako polityczny bezpiecznik i niemal główny aktor w administracji publicznej. Jednak pod rządami prezydenta Erdogana tradycja ta została zerwana.
- Korea Południowa (1961-1979). Generał Park Chung Hee wprowadził surowe reformy, które wyprowadziły kraj z ubóstwa do poziomu wiodącej potęgi przemysłowej i “tygrysa” w gospodarce.
- USA (1865-1869). Po wojnie secesyjnej generał Ulysses S. Grant został prezydentem, zapewniając stabilność i odbudowę kraju.
- Indonezja (1967-1998). Generał Suharto powstrzymał kryzys polityczny i promował wzrost gospodarczy, choć jego rządy były kontrowersyjne.
- Chile (1973-1990). W 1973 r. generał Augusto Pinochet doszedł do władzy w wyniku wojskowego zamachu stanu, obalając demokratycznie wybranego prezydenta Salvadora Allende. Jego reżim wprowadził trudne reformy gospodarcze, znane jako “chilijski cud”, które ustabilizowały gospodarkę, zmniejszyły inflację i przyciągnęły inwestycje zagraniczne.
Jednak obok sukcesów są też porażki, które stały się ostrzeżeniem dla innych krajów.
Nieudane reżimy wojskowe:
- Argentyna (1976-1983). Dyktatura wojskowa doprowadziła do masowych naruszeń praw człowieka, upadku gospodarczego i izolacji politycznej.
- Myanmar (1962-2011). Dyktatura doprowadziła do izolacji, niskiego standardu życia i łamania praw człowieka.
- Grecja (1967-1974). “Czarni pułkownicy” pogrążyli kraj w chaosie problemów gospodarczych i międzynarodowej izolacji.
- Chile (1973-1990). Tak, umieściliśmy je na liście udanych przypadków. Jednak pomimo reform gospodarczych, reżimowi Pinocheta towarzyszyły brutalne represje, które pozostawiły głębokie piętno na społeczeństwie. Kraj wciąż przezwycięża konsekwencje rządów generała.
- Nigeria (1966-1999). Długotrwałe reżimy wojskowe doprowadziły do korupcji, upadku gospodarczego i niestabilności społecznej.
Opinie ekspertów
Volodymyr Fesenko, politolog i dyrektor Centrum Stosowanych Studiów Politycznych Penta, uważa, że rządy wojskowych w Ukrainie to nierealny scenariusz. Ekspert przypomina, że Ukraina jest na drodze do Unii Europejskiej. W tym kontekście istotne są demokratyczne formy rządów i cywilna władza polityczna.
Politolog uważa, że w przyszłości Ukraina będzie miała szeroką reprezentację polityczną wojska. Nie chodzi jednak o władzę wojskową.
“Biorąc pod uwagę nieuchronność naszego kursu w kierunku integracji europejskiej i demokracji, nie może być rządów wojskowych. Muszą być byli oficerowie wojskowi, weterani. Ale pytanie brzmi, na ile będą oni skuteczni. I nawet nie wszyscy wojskowi wierzą, że powinni być u władzy, że będą najlepszymi menedżerami. Nie, nie wierzą. Nie wszyscy są gotowi. Nie wszyscy rozumieją, dlaczego jest to konieczne.
Dlatego udział wojska w rządzie jest konieczny. Ale po wojnie nie będzie władzy wojskowej. Taka jest moja prognoza. Tak, będzie wystarczająco dużo byłych wojskowych w rządzie, w parlamencie i tak dalej. Istnieją również ograniczenia czysto prawne: wojskowi nie mogą być u władzy. Tak, będzie wielu weteranów u władzy. I to będzie obiektywny czynnik w naszym życiu politycznym. Byli wojskowi staną się rezerwą kadrową zarówno dla władzy wykonawczej, jak i korpusu parlamentarnego. Będziemy mieli znacznie więcej byłych wojskowych u władzy niż w 2014 roku. Nie będzie to jednak rząd wojskowych. To właśnie musimy zrozumieć” - powiedział Volodymyr Fesenko.
Według naszego rozmówcy, wojskowi powinni być zaangażowani w egzekwowanie prawa. To właśnie tam będą najbardziej przydatni.
“Wymaga to siły, jasności i sprawiedliwości. Potrzebna jest wola walki. Właśnie tam będą potrzebni tacy ludzie, byli wojskowi. I właśnie tam powinni być zaangażowani ludzie, którzy byli na pierwszej linii frontu. Ale jeszcze raz, to nie jest siła wojska. Jest to raczej znacząca ekspansja obecności weteranów wojennych w rządzie” - podsumował ekspert.
Ruslan Bortnik, politolog i dyrektor Ukraińskiego Instytutu Polityki, uważa, że sukces władzy wojskowej zależy od sytuacji. Były kraje na świecie, które skorzystały z armii u władzy. Ale było też wiele takich, które tylko straciły.
“Wszystko zależy od sytuacji. Ponieważ siła wojska w różnych okresach w różnych krajach odgrywała różną rolę. Na przykład de Gaulle we Francji lub armia egipska. Odegrali oni stabilizującą rolę dla swoich krajów. Ale inne przykłady pogrążyły ich kraje w chaosie i konfrontacji na wiele lat... Wszystko zależy więc od rodzaju wojska; po pierwsze, w jakim kontekście doszli do władzy, a po trzecie i najważniejsze, czy są gotowi dobrowolnie oddać władzę po pewnym czasie” - mówi Bortnik.
Jego zdaniem, jeśli do władzy dojdzie odpowiedzialne przywództwo wojskowe, mające na celu wyłącznie ustabilizowanie sytuacji, odegra ono ważną rolę w przygotowaniu nowego demokratycznego tranzytu.
“Ale jeśli mówimy o czysto wojskowych rządach, kiedy armia usuwa prawdziwą konkurencję polityczną i odbiera prawa i wolności obywatelom, to prędzej czy później skończy się to nowymi zamachami stanu, wewnętrzną destabilizacją i zniszczeniem państwa. Wszystko zależy więc od kontekstu. Przez jakiś czas władza odpowiedzialnego wojska może być przydatna. Ale nawet to spowoduje brak satysfakcji, pytania o legalność i legitymizację takiej władzy. Na dłuższą metę stwarza to więcej zagrożeń dla państwa niż korzyści” - powiedział Bortnik.
Ekspert zakończył swoją opinię stwierdzeniem, że nikt nie zabrania wojskowym legalnego ubiegania się o urząd, gdy ponownie odbędą się wybory.
Ryzyko dla Ukrainy
Jeśli Ukraina zdecyduje się na przekazanie władzy wojsku, może to prowadzić do szeregu poważnych zagrożeń:
- Naruszenia praw człowieka. Reżimom wojskowym często towarzyszą represje, ograniczenia wolności słowa i tłumienie opozycji.
- Utrata wsparcia międzynarodowego. Partnerzy Ukrainy, w tym UE i USA, wspierają nas jako kraj demokratyczny. Ustanowienie rządów wojskowych może podważyć to zaufanie.
- Pogłębienie kryzysu wewnętrznego. Brak doświadczenia wojskowych w zarządzaniu gospodarką lub sferą społeczną może pogorszyć i tak już trudną sytuację.
Czy zatem Ukraina potrzebuje rządów wojskowych? Nie. Rządy wojskowych wydają się być atrakcyjnym rozwiązaniem w czasach kryzysu, ale nie jest to najlepsza droga dla Ukrainy. Nasi wojskowi są bohaterami, którzy bronią wolności i niepodległości państwa, ale ich rola powinna pozostać w ramach obrony. Każdy powinien wykonywać swoją pracę.
Ukraina powinna skupić się na wzmocnieniu instytucji demokratycznych, walce z korupcją i reformie aparatu państwowego. Rządy wojskowych nie rozwiążą problemów, z którymi boryka się kraj, a jedynie stworzą nowe. Nie ma potrzeby mówić o zagrożeniach dla demokracji i praw człowieka.
Lekcje historii pokazują, że stabilność i postęp osiąga się nie poprzez militaryzację, ale poprzez demokrację, integrację i rządy prawa. Są to wartości, o które walczy dziś Ukraina i które powinny być podstawą jej przyszłości.
Mykyta Trachuk