W społeczeństwie demokratycznym adwokatura stanowi fundament systemu wymiaru sprawiedliwości, ponieważ to właśnie ona zapewnia praktyczną realizację konstytucyjnego prawa każdej osoby do obrony.
Jednak w ostatnim czasie coraz częściej obserwuje się niebezpieczne zjawisko — utożsamianie adwokatów z ich klientami.
Zjawisko to nie tylko stoi w sprzeczności z obowiązującymi standardami prawnymi, ale także stwarza poważne zagrożenia dla niezależności zawodu, bezpieczeństwa osobistego adwokatów oraz dostępu obywateli do pomocy prawnej.
Czym jest utożsamianie adwokata z klientem?
Utożsamianie adwokata z klientem to wszelkie działania lub wypowiedzi, które stawiają adwokata na równi z jego podopiecznym lub mocodawcą — jakby wykonywanie obowiązków zawodowych automatycznie oznaczało zgodę na poglądy lub działania klienta.
Może się to przejawiać w medialnych etykietkach, gdy adwokata nazywa się „wspólnikiem przestępcy” lub próbuje pociągnąć go do odpowiedzialności za sam fakt udzielania obrony.
Demonstracyjnym przykładem utożsamiania adwokata z klientem jest sytuacja, która miała miejsce w sprawie „organizatorów pijanych imprez”.
Okoliczności sprawy polegały na tym, że na początku 2023 roku w mediach społecznościowych pojawiły się nagrania i zdjęcia z imprez w Kijowie, gdzie grupa młodych ludzi z Iwano-Frankiwska częstowała alkoholem dziewczyny i stosowała wobec nich przemoc.
Sprawą szybko zajęły się organy ścigania: dwóm organizatorom przedstawiono zarzuty, a kilku uczestnikom podczas przeszukania wręczono wezwania do komisariatu wojskowego. Wśród nich znalazł się także obrońca podejrzanych.
Do internetu wyciekły i natychmiast zaczęły się rozpowszechniać zdjęcia osób związanych ze sprawą z wezwaniami, wśród których było także zdjęcie adwokata. Niektóre media i źródła informacyjne umieściły go obok podejrzanych, nazywając wszystkich na zdjęciu „gwałcicielami” lub „organizatorami imprez”, tym samym utożsamiając obrońcę z jego klientami.
Ten przypadek wywołał oburzenie samego adwokata oraz całej wspólnoty adwokackiej, gdyż w praktyce postawiono go na równi z osobami, których działania stały się przedmiotem postępowania karnego.
Artykuły 59 oraz 131-2 Konstytucji Ukrainy gwarantują, że każdy ma prawo do profesjonalnej pomocy prawnej świadczonej przez adwokatów. Każdy, na każdym etapie, jest wolny w wyborze swojego obrońcy.
Niezależnie od tego, czy chodzi o zwykłą sprawę cywilną dotyczącą podziału majątku, czy o głośną sprawę karną dotyczącą najpoważniejszych przestępstw. Konstytucja gwarantuje niezależność adwokatury, a prawo każdego do obrony jest nieodłącznym elementem rządów prawa.
Z kolei artykuł 23 Ustawy Ukrainy „O adwokaturze i działalności adwokackiej” wyraźnie przewiduje zakaz utożsamiania adwokata z klientem. Ważne jest, że ta norma nie tylko zabrania równania adwokata z osobą broniącą, lecz także nakłada na państwo pozytywny obowiązek zapobiegania takim przypadkom i ich eliminowania.
Wspomniane przepisy krajowego ustawodawstwa są odzwierciedleniem aktów międzynarodowych ratyfikowanych przez Ukrainę. Tak, w Podstawowych Zasadach ONZ dotyczących roli adwokatów (1990) wyraźnie zaznaczono, że adwokaci nie powinni być utożsamiani ze swoimi klientami ani sprawami, które prowadzą.
Państwa powinny zapewnić ochronę adwokatów przed wszelkimi formami prześladowań lub nacisków w związku z wykonywaniem obowiązków zawodowych.
Standardy europejskie również konsekwentnie podkreślają tę gwarancję. Zalecenie nr R (2000) 21 Komitetu Ministrów Rady Europy podkreśla, że adwokaci nie powinni być poddawani sankcjom ani naciskom, jeśli działają w ramach standardów zawodowych.
Jest to bezpośrednio powiązane z prawem każdej osoby do sprawiedliwego procesu, zagwarantowanym w artykule 6 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka.
Jednakże zakaz utożsamiania istnieje, a odpowiedzialność – nie.
Dopiero 16 lipca 2025 roku Rada Najwyższa Ukrainy uchwaliła ustawę nr 4547-IX „O wprowadzeniu zmian do Kodeksu Ukrainy o wykroczeniach administracyjnych, Kodeksu karnego i Kodeksu postępowania karnego Ukrainy w celu zapewnienia przestrzegania gwarancji działalności adwokackiej”, mającą na celu wzmocnienie ochrony prawnej adwokatów oraz wprowadzenie mechanizmów odpowiedzialności za naruszenie ich gwarancji zawodowych.
Ustawa nr 4547-IX jest niezwykle ważna, gdyż likwiduje lukę prawną, która umożliwiała bezkarne naruszanie już obowiązującego zakazu utożsamiania adwokatów z ich klientami, przewidzianego w części 16 artykułu 23 Ustawy Ukrainy „O adwokaturze i działalności adwokackiej”.
Obecnie uchwalona ustawa znajduje się u Prezydenta do podpisu i oczekuje na ogłoszenie.
Prewencyjny charakter zakazu
Zakaz utożsamiania nie jest formalnością. Pełni funkcję prewencyjną, ponieważ eliminuje ryzyko dyskredytacji zawodu oraz nacisku na adwokatów.
Ignorowanie tej normy prowadzi do znacznie poważniejszych konsekwencji: od ograniczenia prawa do obrony, poprzez fizyczne ataki na adwokatów, poniżanie ich godności i honoru, aż po niszczenie profesjonalnej reputacji.
Rada Adwokatów Ukrainy wielokrotnie podkreślała to w swoich decyzjach. Tak, w decyzji nr 35 z dnia 18.06.2020 wskazano, że utożsamianie adwokatów z klientami jest sprzeczne zarówno z krajowymi, jak i międzynarodowymi standardami.
W objaśnieniu do artykułu 23 ustawy, zatwierdzonym decyzją RAU nr 49 z dnia 05.08.2020, zwrócono uwagę, że taka gwarancja ma na celu zapewnienie wysokiej jakości pomocy prawnej oraz realizację prawa do sprawiedliwego procesu.
Zakaz utożsamiania adwokatów to nie tyle ochrona środowiska zawodowego, ile ochrona obywateli. Bez tej gwarancji adwokaci nie będą mogli swobodnie wykonywać swojej pracy, a w konsekwencji ludzie pozostaną bez skutecznej ochrony w sądach.
Społeczeństwo musi zrozumieć, że adwokat nie jest współwinny przestępstwa ani nie jest współuczestnikiem klienta. Jest przewodnikiem prawa, gwarantem przestrzegania prawa i sprawiedliwości. Naklejanie etykiet na adwokata niszczy zaufanie do wymiaru sprawiedliwości i zmienia konstytucyjne prawo do obrony w pustą deklarację.
Wniosek
Utożsamianie adwokata z klientem jest niebezpieczną i destrukcyjną praktyką, która stoi w sprzeczności z prawem Ukrainy oraz aktami międzynarodowymi. Zakaz takiego utożsamiania to nie tylko norma prawna, lecz także środek prewencyjny, który chroni adwokatów przed dyskredytacją i atakami, a społeczeństwo — przed rozkładem instytucji obrony prawnej.
Każdy przypadek utożsamiania adwokata z jego klientem powinien być bezwarunkowo potępiany zarówno przez środowisko zawodowe, jak i organy władzy.
Bo chodzi nie tylko o honor adwokatów, lecz o prawo każdego obywatela do sprawiedliwego sądu, które zaczyna się od możliwości swobodnego wyboru obrońcy i pewności, że ten będzie działać bez strachu i uprzedzeń.
Tylko przestrzeganie tej gwarancji pozwoli adwokaturze pozostać niezależną, a wymiarowi sprawiedliwości — być sprawiedliwym.
