Ałła Horska: sześćdziesiątniczka, artystka, symbol niezłomności

Ałła Horska – to imię, które kojarzy się z niezłomnością ducha, walką o ukraińską tożsamość i wysoką kulturą artystyczną. Była nie tylko utalentowaną artystką, lecz także aktywną działaczką ukraińskiego ruchu praw człowieka – jedną z najwybitniejszych przedstawicielek pokolenia sześćdziesiątników, której tragiczna śmierć pozostawiła bolesną ranę w historii Ukrainy.

Kim była Ałła Horska?

Ałła Horska – ukraińska artystka monumentalna, graficzka, malarka, historyczka sztuki i obrończyni praw człowieka.

Urodziła się 18 września 1929 roku w Jałcie. Jej ojciec, Ołeksandr Horskyj, był jednym z pionierów ukraińskiej kinematografii. Sama Ałła stała się jedną z kluczowych postaci w ukraińskiej sztuce drugiej połowy XX wieku, będąc jednocześnie jedną z sił napędowych ruchu sześćdziesiątników. Jej twórczość oraz postawa obywatelska stały się symbolem oporu wobec radzieckiego totalitaryzmu.

 

Ałła Horska: biografia i droga życiowa

Życie Ałły Horskej było pełne znaczących wydarzeń i dramatycznych zwrotów. W 1954 roku ukończyła Kijowski Państwowy Instytut Sztuk Pięknych (obecnie NAOMA), gdzie studiowała pod kierunkiem Serhija Hryhorjewa i Mychajła Derehusa. Już w trakcie studiów wykazywała głębokie zainteresowanie sztuką ludową i tradycjami, które w późniejszym okresie miały istotny wpływ na jej twórczość.

 

W latach 60. Ałła Horska stała się jedną z organizatorek i aktywnych uczestniczek Klubu Twórczej Młodzieży (KTM) w Kijowie. Klub ten był centrum wolnomyślicielstwa, gdzie spotykali się pisarze, artyści, reżyserzy, aktorzy i muzycy, by dyskutować o problemach kultury ukraińskiej i narodowego odrodzenia. Horska aktywnie sprzeciwiała się rusyfikacji, opowiadając się za zachowaniem języka ukraińskiego i kultury narodowej.

Jej działalność obywatelska spotkała się z nieustanną presją ze strony władz radzieckich. Zakazywano jej prac, zamykano wystawy, a samą artystkę wykluczono ze Związku Artystów Plastyków. Mimo to Horska nie przestała walczyć o swoje ideały.

 

Tragiczna śmierć Ałły Horskiej 28 listopada 1970 roku w Browarach, wciąż niewyjaśniona (oficjalna wersja mówiła o samobójstwie, co zostało odrzucone przez jej bliskich i przyjaciół), była jednym z najmroczniejszych epizodów okresu represji wobec środowiska sześćdziesiątników. Większość badaczy uważa, że było to polityczne zabójstwo dokonane przez KGB.

Obrazy i dzieła Ałły Horskiej

Twórczość Ałły Horskiej – zarówno obrazy, jak i monumentalne realizacje – zachwyca głębią, symboliką i narodowym kolorytem. Pracowała w różnych gatunkach – od malarstwa sztalugowego po monumentalne panele.

 

Szczególne miejsce w jej dorobku zajmują prace monumentalne, tworzone wspólnie z mężem Wiktorem Zareckim i innymi artystami. Do najbardziej znanych należy:

Witraż „Szewczenko. Matka” (1964, we współpracy z Ludmyłą Sewruk, Opanasem Załywachą, Halyną Sewruk i Wasylem Zareckim) wykonany dla Uniwersytetu Kijowskiego.
Witraż przedstawiał Tarasa Szewczenkę oraz rozgniewaną Matkę-Ukrainę i został uznany przez władze za ideologicznie szkodliwy – wkrótce potem został zniszczony. Był to jeden z pierwszych wyraźnych przykładów represji wobec środowiska sześćdziesiątników.

 

„Prapor Peremohy” (1967, we współpracy z Wiktorem Zareckim i innymi artystami) – mozaika na fasadzie kina „Ukraina” w Doniecku.

„Ukraina” (1968, we współpracy z Wiktorem Zareckim i innymi) – mozaika na fasadzie restauracji „Ukraina” w Mariupolu.

„Drzewo życia” (1967, Donieck, restauracja „Ruś”)

„Słońce” (1967, Donieck, restauracja „Ruś”)

W pracach sztalugowych Ałły Horskiej często pojawiają się motywy sztuki ludowej, mitologii i historii Ukrainy. Jej obrazy cechują się ekspresją, głębokim filozoficznym przekazem i intensywną kolorystyką. Niestety, wiele jej dzieł zostało zniszczonych lub trafiło do prywatnych kolekcji, co utrudnia ich szersze badanie i upowszechnienie. W szczególności w 2022 roku mozaiki Ałły Horskiej w Mariupolu zostały zniszczone.

 

Ałła Horska: zdjęcia i dziedzictwo wizualne

Zdjęcia Ałły Horskiej to nie tylko fotografie – to świadectwa epoki i silnej osobowości. Na wielu z nich widzimy ją uśmiechniętą, zdecydowaną, otoczoną ludźmi o podobnych poglądach. Fotografie te zachowały wizerunek kobiety, która nie bała się iść pod prąd, broniąc swoich przekonań nawet w obliczu represji.

Choć zdjęcia jej dzieł nie zawsze w pełni oddają ich monumentalność i bogactwo kolorów, pozwalają uchwycić unikalny styl artystyczny, jaki reprezentowała.

 

Ałła Horska i Stus: wspólna droga oporu

Związek między Ałłą Horska a Wasylem Stusem był niezwykle silny. Łączyła ich nie tylko przyjaźń, lecz także wspólna walka o narodowe odrodzenie. Oboje należeli do tego samego kręgu sześćdziesiątników, podzielali te same ideały i byli prześladowani przez władze radzieckie za swoje obywatelskie postawy.

Ałła Horska aktywnie wspierała Stusa, gdy był represjonowany. Wraz z innymi działaczami występowała w obronie prześladowanych dysydentów, podpisywała protesty. Stus z kolei bardzo cenił Horską — zarówno jako człowieka, jak i jako artystkę. Ich wspólny los, zaangażowanie i tragiczne okoliczności śmierci stały się symbolem poświęcenia ukraińskiej inteligencji w walce o wolność.

 

Ałła Horska: sześćdziesiątniczka

Ałła Horska była jedną z najwybitniejszych przedstawicielek ruchu sześćdziesiątników — pokolenia ukraińskiej inteligencji, które ukształtowało się po śmierci Stalina i okresie odwilży. Ruch ten opowiadał się za odrodzeniem ukraińskiej kultury, języka, historii i świadomości narodowej. Sześćdziesiątnicy krytykowali radziecki reżim za politykę rusyfikacji, niszczenie dziedzictwa kulturowego i brak podstawowych swobód obywatelskich.

Horska była nie tylko artystką, ale także organizatorką, inspiratorką i siłą napędową tego ruchu. Organizowała spotkania, dyskusje, wystawy, rozpowszechniała samizdat. Jej dom stał się swego rodzaju centrum oporu, miejscem, gdzie spotykali się ludzie o podobnych poglądach, by omawiać istotne kwestie. Jej wkład w kształtowanie światopoglądu sześćdziesiątników i ich działalność trudno przecenić.

Ałła Horska: ciekawostki

Ałła Horska była jedną z osób, które – wspólnie z Wasylem Stusem i Lesiem Taniukiem – odkryły miejsca masowych pochówków ofiar NKWD w Bykowni pod Kijowem. Było to jedno z pierwszych publicznych ujawnień zbrodni reżimu radzieckiego.

Jej witraż „Szewczenko. Matka”, stworzony dla Uniwersytetu Kijowskiego i zniszczony z powodów ideologicznych, zawierał przejmujący napis:
„Rozprawiam się, umieram, ale nie żałuję.”

Na pogrzebie Ałły Horskiej zebrało się wielu jej przyjaciół i współpracowników, mimo nacisków ze strony KGB. Ceremonia stała się prawdziwą manifestacją sprzeciwu wobec oficjalnej polityki i wyrazem żalu po przedwcześnie zmarłej artystce.

Zdjęcie: Wasyl Stus z portretem Ałły Horskiej na jej pogrzebie

W 2015 roku w Kijowie pojawiła się ulica nazwana imieniem Ałły Horskiej.

Istnieje hipoteza, że została zamordowana właśnie z powodu swojego zaangażowania w ujawnienie bykowniańskich grobów oraz aktywnej działalności na rzecz praw człowieka.

Ałła Horska pozostawiła po sobie nie tylko wybitne dzieła sztuki, lecz także niezatarte świadectwo niezłomnej odwagi i poświęcenia w walce o wolność oraz tożsamość narodową. Jej imię zostało na zawsze zapisane złotymi literami w historii ukraińskiej sztuki i ruchu obrony praw człowieka.