Jakie trudności napotka Ukraina w rekompensowaniu strat z wojny z rosją: wywiad z top ekonomistą Volodymyrem Landą

Jakie trudności może napotkać Ukraina w procesie kompensacji strat z wojny z rosją, jakie kroki należy podjąć, aby już dziś wesprzeć naszą gospodarkę, co pomoże skuteczniej walczyć z korupcją w Ukrainie oraz jakie mechanizmy i narzędzia należy wprowadzić, aby przyciągnąć inwestycje do naszego kraju, nie czekając na zakończenie wojny - w ekskluzywnym wywiadzie dla UA.NEWS opowiedział wiodący ukraiński ekonomista i analityk Volodymyr Landa.

Volodymyr Landa jest zastępcą redaktora naczelnego i szefem działu danych w Forbes Ukraine, a w latach 2014-2015 był doradcą ministra rozwoju gospodarczego i konsultantem Banku Światowego.

Nawet w najbardziej optymistycznym scenariuszu ukraińska gospodarka nie osiągnie poziomu z 2021 roku ani w 2023, ani w 2024 roku.

Pomimo negatywnych prognoz dla ukraińskiej gospodarki w 2022 roku, czołowe agencje analityczne i rząd Ukrainy oczekują obecnie wzrostu PKB już w 2023 roku (od +1% do nawet +4% po spadku o prawie jedną trzecią w ubiegłym roku). W jakich warunkach taki wzrost jest możliwy? Jakie czynniki mogą negatywnie na niego wpłynąć?

Volodymyr Landa: Niezależnie od prognoz gospodarczych na 2023 rok, ich kluczowym czynnikiem jest data zakończenia wojny rosyjsko-ukraińskiej, a przynajmniej jej gorącej fazy.

Im szybciej to nastąpi, tym wyższego procentu ożywienia możemy się racjonalnie spodziewać. Jednak nawet przy najbardziej optymistycznym scenariuszu ukraińska gospodarka nie osiągnie poziomu z 2021 roku ani w 2023, ani w 2024 roku.

W styczniu i lutym gospodarka jest zwykle gorsza niż w analogicznym (przedwojennym) okresie 2022 roku, ale począwszy od marca możemy oczekiwać pozytywnego trendu w kierunku analogicznego okresu roku poprzedniego.

Kluczowym możliwym czynnikiem negatywnym jest wznowienie rosyjskiej ofensywy, jednak możliwości zarówno nowej operacji lądowej, jak i ataków rakietowych na dużą skalę na obiekty infrastruktury energetycznej ze strony rosyjskiej wydają się ograniczone.

Dopóki trwają walki, odszkodowania są mocno ograniczone. Mechanizmy masowych odszkodowań zostaną prawdopodobnie określone po zakończeniu wojny i alokacji niezbędnych środków.

 

Jak Ukraina może zrekompensować straty spowodowane rosyjską agresją, które rosną z każdym dniem wojny? Co ze stratami pośrednimi, jak na przykład biznes?

Volodymyr Landa:  Bezpośrednie i pośrednie straty z powodu rosyjskiej agresji muszą zostać zrekompensowane. Będzie to trudny proces, z wyzwaniami na każdym etapie: potwierdzenie faktu strat, ocena ich rozmiaru, długość procesów zatwierdzania, ograniczone środki dostępne na rekompensatę wszystkich strat oraz przekazanie tych środków poszkodowanym osobom, przedsiębiorstwom i organizacjom.

Niestety, dopóki trwają działania wojenne, odszkodowania są mocno ograniczone. Możemy jedynie mieć nadzieję na ukierunkowaną pomoc ze strony krajów partnerskich, w szczególności na projekty infrastrukturalne, które są realizowane między innymi ze skonfiskowanych środków pochodzenia rosyjskiego. W sumie jednak projekty te nie zapewnią znaczącej części wymaganych odszkodowań.

Mechanizmy masowych odszkodowań zostaną prawdopodobnie określone po zakończeniu wojny i przyznaniu niezbędnych środków na ich realizację. Ważne jest, aby już teraz rejestrować straty wszelkimi dostępnymi środkami, aby maksymalnie przyspieszyć wypłaty odszkodowań, gdy staną się one możliwe.

Niektóre straty powinny być zrekompensowane szybciej. Na przykład dla osób, które straciły dach nad głową. Również niektóre przedsiębiorstwa potrzebują odszkodowań już teraz, aby utrzymać swoje firmy i swoich pracowników.

Dzisiaj problemy związane z odbudową Ukrainy są omawiane w wiodących miejscach w Lugano, Davos, Luksemburgu i innych wydarzeniach. Jednak większość dyskusji dotyczy okresu powojennego. Jak można przenieść punkt ciężkości na teraźniejszość?

Volodymyr Landa:  Rzeczywiście, niektóre straty powinny być zrekompensowane szybciej. Na przykład osobom, które straciły dach nad głową, odszkodowania powinny pozwolić na prowadzenie przynajmniej minimalnie przyzwoitego trybu życia. Taką rekompensatę zapewnia obecnie państwo, ale powinna być ona zrekompensowana przez agresora później.

Podobnie niektóre przedsiębiorstwa potrzebują odszkodowań już teraz, aby utrzymać swoje firmy i swoich pracowników. Kwota odszkodowań dla takich firm stanowi stosunkowo niewielką część całkowitej kwoty odszkodowań. Dlatego nadając priorytet temu obszarowi, można uratować przedsiębiorstwa, które potrzebują pomocy właśnie teraz. Rząd tworzy już pewne mechanizmy w tym zakresie, ale ilość środków dostępnych dla przedsiębiorstw jest wciąż niewystarczająca.

 

Część inwestorów jest skłonna zainwestować w ukraińskie firmy, aby po zakończeniu wojny zyskać wysoką kapitalizację. Ale obiektywnie rzecz biorąc, inwestycje w Ukrainie w 2023 roku są obarczone dużym ryzykiem.

Wiele firm z całego świata planuje włączyć się w proces odbudowy Ukrainy. Co pomoże bardziej aktywnie zaangażować prywatny biznes w odbudowę kraju?

Volodymyr Landa: Jak zawsze w czasach wojny, rynek fuzji i przejęć zamarza. Jednak nie znika on całkowicie - niektórzy inwestorzy wysokiego ryzyka są skłonni zainwestować w ukraińskie firmy, aby po zakończeniu wojny uzyskać wysoką kapitalizację. Jednak ukraińscy właściciele rzadko są skłonni zaakceptować wielokrotne zniżki, więc nie spieszą się z pozyskiwaniem nowych partnerów.

Obecnym zadaniem jest dostarczenie wszystkim potencjalnym inwestorom informacji o ukraińskich przedsiębiorstwach, które rozważają pozyskanie partnerów lub potrzebują pożyczki.

Kraje partnerskie mogą również pomóc swoim rezydentom - inwestorom w Ukrainie. Nie tylko informacją, ale także np. państwowymi programami ubezpieczeń od ryzyka wojennego czy ulgami podatkowymi dla firm inwestujących w Ukrainie.



Jakie mechanizmy należy wprowadzić, aby przedsiębiorcy nie bali się inwestować w Ukrainę w czasie wojny? Czy mógłby Pan rozwinąć temat instrumentów tańszych kredytów i ubezpieczeń od ryzyka w tym kontekście?

Volodymyr Landa:  Obiektywnie rzecz biorąc, inwestycje w Ukrainę w 2023 roku wiążą się z dużym ryzykiem. Dla znacznej części inwestorów takie ryzyko jest nie do zaakceptowania w ramach jakichkolwiek mechanizmów motywacyjnych.

Dlatego zadaniem jest stworzenie puli inwestorów pracujących z aktywami wysokiego ryzyka, zapewnienie im najbardziej kompletnej informacji o możliwościach inwestycyjnych w Ukrainie, stworzenie korzystnych warunków dla inwestycji zarówno z miejsca zamieszkania inwestora, jak i w Ukrainie.

W szczególności ukraińska część takich warunków powinna zapewnić maksymalne uproszczenie procedur biurokratycznych i ochronę inwestycji przed ryzykiem pozabiznesowym.

 

Dziś na całym świecie zajęto ogromną liczbę rosyjskich aktywów. Jak rozpocząć proces przekazywania tych aktywów lub dochodów z ich sprzedaży Ukrainie?

Volodymyr Landa:  Niektóre przypadki przekazywania środków z przejętych aktywów do Ukrainy już miały miejsce. Jednak proces ten trudno nazwać systematycznym i scentralizowanym.

Na obecnym etapie ważna jest współpraca z różnymi jurysdykcjami, które skonfiskowały majątek pochodzenia rosyjskiego, aby transfer tego majątku do Ukrainy był nieunikniony. W tej dziedzinie skuteczne mogą być nie tylko rozwiązania formalne (projekty ustaw, tworzenie instytucji celowych, funduszy), ale i nieformalne (oświadczenia polityczne przywódców państw, imprezy eksperckie, spotkania międzynarodowe itp.

 

Najlepszą pomocą dla Ukrainy jest dziś przyspieszenie zwycięstwa w wojnie.

Jak jeszcze można dziś pomóc ukraińskiej gospodarce, nie czekając na zakończenie wojny?

Volodymyr Landa:  Najlepszą pomocą dla Ukrainy jest dziś przyspieszenie zwycięstwa Ukrainy w wojnie. Ma ona wiele składników: pomoc wojskowa, zwiększenie presji sankcyjnej i międzynarodowej izolacji rosji, pomoc międzynarodowa w finansowaniu krytycznych wydatków.

Inne możliwe obszary to utrzymanie popytu na produkty ukraińskie w świecie i zapewnienie dla nich korytarzy logistycznych, zachowanie istniejących i tworzenie nowych małych i mikro przedsiębiorstw. 

Od początku pełnowymiarowej inwazji ze strony rosji, korupcja jest coraz częściej postrzegana nie jako przestępstwo gospodarcze, ale jako zbrodnia wojenna. Prawdziwym wynikiem walki z korupcją nie powinno być otwieranie spraw, ale ogłaszanie wyroków na skorumpowanych urzędników i tendencja do wyplenienia korupcji z organów władzy publicznej.

Na Zachodzie panuje powszechne przekonanie, że Ukraina jest krajem skorumpowanym, a to rzekomo powstrzymuje inwestorów i biznes. Jak przekonać świat, że jest inaczej? Czy pomagają w tym «uwięzienia» i rewizje w ukraińskich strukturach państwowych?

Volodymyr Landa: Ostatnie lata pokazują raczej nieodwracalny niż gwałtowny trend spadku tolerancji społeczeństwa ukraińskiego na korupcję. Od początku pełnowymiarowej ofensywy rosyjskiej korupcja jest coraz częściej postrzegana nie jako przestępstwo gospodarcze, ale jako zbrodnia wojenna, jako pranie środków z gospodarki wojennej.

Narracje o wysokim poziomie korupcji w Ukrainie są często pochodzenia rosyjskiego. Biorąc pod uwagę tendencję do zamykania rosyjskich mediów propagandowych oraz osłabienie sieci agenturalnych na świecie, można mieć nadzieję, że w przyszłości informacje o poziomie korupcji w Ukrainie i działaniach jej przeciwdziałających będą pochodziły z wiarygodnych źródeł i będą wolne od wpływów rosyjskich.

W ostatnim czasie władze ukraińskie zwiększyły presję na skorumpowanych urzędników na różnych szczeblach, ale prawdziwym efektem walki z korupcją nie powinno być wszczynanie spraw, ale ogłaszanie wyroków dla skorumpowanych urzędników i nieodwracalna tendencja do wyplenienia korupcji z władz publicznych.

Jakie mechanizmy funkcjonują dziś w celu śledzenia środków, które napływają od partnerów do Ukrainy? Jak sprawdzana jest racjonalność ich wykorzystania?

Volodymyr Landa:  Państwo jako odbiorca środków partnerskich powinno być otwarte zarówno dla darczyńców, jak i własnych obywateli. W stanie wojennym nie możemy mówić o pełnej otwartości informacji.

Jeśli chodzi o sprawozdania dla donatorów, to muszą one spełniać ustalone wcześniej wymagania. Funkcję kontroli ze strony obywateli może pełnić sejmowa tymczasowa komisja śledcza, której zadaniem jest monitorowanie otrzymywania i wykorzystywania międzynarodowej pomocy materialnej i technicznej w stanie wojennym. Od czasu do czasu ta tymczasowa komisja śledcza publikuje sprawozdania okresowe, podlegające wymogom ustawy o tajemnicy państwowej. Ze sprawozdań tych wynika w szczególności, że do komisji wielokrotnie wpływały skargi na niewłaściwe wykorzystanie pomocy partnerskiej, które nie były potwierdzane przez samych partnerów międzynarodowych.