IPSO: co warto wiedzieć o operacjach informacyjno-psychologicznych

Współczesny świat pokazuje, że informacja może być równie potężną bronią jak środki fizyczne. W kontekście wojen hybrydowych i walki informacyjnej coraz częściej pojawia się termin IPSO – operacje informacyjno-psychologiczne. Zrozumienie istoty, mechanizmów i metod tych działań jest kluczowe dla każdego obywatela, zwłaszcza w Ukrainie, która nieustannie znajduje się pod presją wrogiej propagandy.

Czym są IPSO

 

IPSO (operacje informacyjno-psychologiczne) to zaplanowane działania mające na celu wpływanie na emocje, przekonania, poglądy oraz zachowanie wybranej grupy odbiorców – mogą to być pojedyncze osoby, grupy społeczne, wojsko, a nawet całe narody. Działania te realizowane są poprzez celowe rozpowszechnianie lub zniekształcanie informacji. Celem operacji IPSO jest osiągnięcie konkretnych korzyści politycznych, wojskowych, gospodarczych lub społecznych, często poprzez destabilizację społeczeństwa, demoralizację przeciwnika lub kształtowanie pożądanej opinii publicznej.

IPSO obejmują szeroki wachlarz metod — od wykorzystania mediów, mediów społecznościowych i fałszywych wiadomości, po wywieranie presji psychologicznej i budowanie określonych narracji.

IPSO — co oznacza ten skrót

 

Skrót IPSO oznacza: operacja informacyjno-psychologiczna.

Nazwa ta jasno wskazuje na podwójny charakter takich działań:

Komponent informacyjny — dotyczy rozpowszechniania lub manipulowania informacją (wiadomościami, plotkami, analizami, faktami historycznymi itd.).

Komponent psychologiczny — jego celem jest wpływanie na stan psychiczny, emocje, motywację i zachowanie ludzi.

Kto zajmuje się IPSO w Ukrainie

 

rosja prowadzi nieustanną wojnę informacyjną przeciwko Ukrainie, wykorzystując szeroki wachlarz operacji informacyjno-psychologicznych (IPSO), których celem jest destabilizacja społeczeństwa i osłabienie odporności państwa.

Wróg aktywnie szerzy dezinformację wszystkimi dostępnymi kanałami: od kontrolowanych rosyjskich mediów, poprzez prorosyjskie kanały w aplikacji Telegram, po masowe farmy botów w mediach społecznościowych i ukrytych agentów wpływu. Celem tych działań jest sianie paniki, zwątpienia i podziałów wśród Ukraińców, zaostrzanie wewnętrznych konfliktów (na przykład pomiędzy wojskowymi a cywilami, różnymi ugrupowaniami politycznymi czy na tle językowym), dyskredytowanie ukraińskich władz oraz Sił Zbrojnych Ukrainy, a także usprawiedliwianie własnych zbrodni wojennych.

 

Rosyjskie IPSO mają na celu podważanie zaufania do instytucji państwowych, budowanie poczucia beznadziei oraz wywoływanie nastrojów protestacyjnych, co stanowi bezpośrednie zagrożenie dla bezpieczeństwa narodowego Ukrainy.

W Ukrainie IPSO są jednym z kluczowych narzędzi ochrony bezpieczeństwa narodowego i przeciwdziałania agresji. Specjalistyczne struktury zajmujące się operacjami informacyjno-psychologicznymi funkcjonują w ramach Sił Operacji Specjalnych (SSO) Sił Zbrojnych Ukrainy. Do ich zadań należy:

• Przeciwdziałanie wrogiej propagandzie — wykrywanie i neutralizacja kampanii dezinformacyjnych przeciwnika;
• Wzmacnianie morale i odporności psychicznej — budowanie odporności społeczeństwa oraz żołnierzy;
• Działania informacyjne wobec przeciwnika — demoralizacja sił wroga, rozpowszechnianie informacji o możliwości poddania się, informowanie o normach prawa międzynarodowego;
• Komunikacja z międzynarodową opinią publiczną — kształtowanie pozytywnego wizerunku Ukrainy i prezentowanie jej stanowiska na arenie międzynarodowej.

Ważne jest rozróżnienie między obronnymi a ofensywnymi operacjami IPSO. Ukraińskie siły wykorzystują te działania w celu obrony interesów państwa, natomiast państwo-agresor — rosja — stosuje je do destabilizacji sytuacji i szerzenia dezinformacji.

Jak rozpoznać IPSO

 

Rozpoznanie operacji informacyjno-psychologicznych (IPSO) może być trudne, ponieważ często są one ukryte pod postacią zwykłych wiadomości, komentarzy lub opinii. Istnieją jednak charakterystyczne cechy i techniki manipulacyjne, na które warto zwrócić uwagę:

• Emocjonalnie nacechowane treści – zbyt emocjonalne nagłówki, sensacyjne stwierdzenia mające wzbudzać strach, gniew, oburzenie lub panikę.
• Brak źródeł lub odwołania do anonimowych informacji – przekazywanie informacji bez potwierdzenia faktów, powoływanie się na „anonimowe źródła w służbach specjalnych” lub „tajne doniesienia”.
• Próby skłócenia społeczeństwa – podsycanie konfliktów pomiędzy różnymi grupami społecznymi, szerzenie wrogości na tle etnicznym, religijnym lub regionalnym.
• Czarno-białe podejście do rzeczywistości – przedstawianie świata w schemacie „dobry–zły” bez uwzględniania niuansów i złożoności sytuacji.
• Manipulacja faktami – świadome przekręcanie, pomijanie lub ignorowanie powszechnie znanych i sprawdzonych informacji.
• Szerzenie paniki i zwątpienia – nieustanne rozpowszechnianie pesymistycznych prognoz, wyolbrzymianie problemów, pomniejszanie sukcesów.
• Nagła zmiana narracji – szybkie przekierowywanie uwagi odbiorców, zmiana tematów lub akcentów w publikowanych treściach.

• Masowe, jednoczesne pojawienie się podobnych komunikatów – sygnał zorganizowanej kampanii dezinformacyjnej, gdy te same przekazy pojawiają się równocześnie w różnych mediach i kanałach.

   

 

Operacja psychologiczna i techniki manipulacyjne

 

Operacja psychologiczna to kluczowy element IPSO, jej istotą jest oddziaływanie na ludzką psychikę. W tym celu wykorzystuje się różnorodne techniki manipulacyjne, w tym:

• Efekt pierwszeństwa i nowości – informacje przekazane jako pierwsze lub najnowsze zapamiętywane są lepiej i częściej uznawane za prawdziwe.
• Heurystyka zakotwiczenia – wykorzystanie początkowego "punktu odniesienia" (kotwicy), który wpływa na późniejsze osądy. Przykład: ciągłe powtarzanie negatywnych cech, które w końcu trwale kojarzą się z daną osobą lub zjawiskiem.
• Odwoływanie się do emocji – wzbudzanie strachu, gniewu, współczucia lub nostalgii w celu pominięcia logicznego myślenia odbiorcy.
• Tworzenie fałszywej alternatywy (dylematu) – przedstawianie sytuacji tak, jakby istniały tylko dwie możliwości wyboru, mimo że w rzeczywistości jest ich więcej.
• Zniekształcanie faktów (tzw. faktoidy) – tworzenie półprawdy, gdzie część informacji jest zgodna z rzeczywistością, a reszta jest zmyślona lub zmanipulowana.
• Argument z autorytetu – powoływanie się na rzekomych ekspertów (często niekompetentnych lub nieistniejących), aby wzmocnić własne tezy.
• Efekt owczego pędu (stadny) – kreowanie przekazu, że "wszyscy tak myślą" lub "wszyscy tak robią", co ma skłonić jednostkę do podążania za tłumem.

• Personalizacja problemu – nadawanie ogólnym zagadnieniom osobistego wymiaru, co potęguje emocjonalną reakcję odbiorców.

   

 

Techniki manipulacji w ramach IPSO

 

Oprócz wcześniej wspomnianych metod, w ramach operacji informacyjno-psychologicznych (IPSO) stosuje się szereg innych technik manipulacji, których celem jest ukryty wpływ na świadomość odbiorców:

• Fake newsy i tzw. efekt rykoszetu (backfire effect) – rozpowszechnianie całkowicie fałszywych informacji lub mieszanie prawdziwych danych z ich zniekształconą wersją. Paradoksalnie, próba publicznego obalenia takich treści bywa nieskuteczna, a czasami jeszcze bardziej utwierdza osoby przekonane o ich prawdziwości.

• Wycinanie i wyrwanie z kontekstu – manipulowanie przekazem poprzez prezentowanie pojedynczych zdań, fragmentów nagrań lub wydarzeń w oderwaniu od pełnego kontekstu, co diametralnie zmienia ich sens.

• Ad hominem (atak personalny) – zamiast polemizować z argumentami przeciwnika, atakuje się jego cechy osobiste, reputację lub intencje. Takie działanie odwraca uwagę od sedna sprawy.

• Wykorzystywanie stereotypów i uprzedzeń – celowe granie na społecznych schematach, lękach czy istniejących podziałach w celu uproszczenia przekazu i budowania negatywnego wizerunku określonych grup lub idei.

• Podmiana pojęć – stosowanie manipulacji językowej, np. zastępowanie słowa "okupacja" określeniem "wyzwolenie", aby zmienić odbiór sytuacji i nadać jej pożądany wydźwięk emocjonalny.

• Manipulowanie danymi i statystykami – przedstawianie liczb w sposób wybiórczy lub zniekształcony, dobieranie nieadekwatnych wskaźników, aby potwierdzić z góry założoną tezę.

Zrozumienie tych mechanizmów to pierwszy krok do skutecznej obrony własnej przestrzeni informacyjnej. Krytyczne myślenie, weryfikowanie źródeł i korzystanie z oficjalnych, zaufanych informacji to najlepsza ochrona przed manipulacją i dezinformacją.