Kredyt kosztem podatków – nowy program Międzynarodowego Funduszu Walutowego (MFW), zatwierdzony na poziomie technicznym, będzie kosztował Ukrainę 8,1 mld dolarów i wymusi szereg restrykcyjnych reform podatkowych. Aby uzyskać finansowanie, Ukraina zaakceptowała tzw. „kamienie milowe”, z których najważniejszym jest zdecydowana walka z mechanizmami unikania opodatkowania. Oznacza to likwidację ulg, zaostrzenie wymogów wobec jednoosobowych przedsiębiorców (FOP) oraz pełny przegląd źródeł dochodów państwa. Narodowy Bank Ukrainy i Ministerstwo Finansów potwierdzają: porozumienie koncentruje się na stabilności finansowej, lecz wymaga od Ukrainy ograniczenia nieefektywnych wydatków i wdrożenia dyscypliny fiskalnej.
Niepewna przyszłość FOP-ów
Premier Julia Swyrydenko, komentując negocjacje z MFW, unikała bezpośrednich odniesień do zmian podatkowych, lecz podkreśliła gotowość rządu do „wdrażania polityk zwalczania szarej strefy, przeciwdziałania korupcji i wzmacniania zarządzania w sektorze publicznym”.
Według nieoficjalnych źródeł oraz posła Jarosława Żelezniaka, ukraińscy urzędnicy zobowiązali się m.in. do wprowadzenia następujących niepopularnych działań:
- zniesienia ulg podatkowych dla przedsiębiorstw i gospodarstw domowych oraz niewprowadzania nowych preferencji,
- obowiązkowego VAT dla FOP-ów o rocznych przychodach powyżej 1 mln hrywien (obecnie ok. 83 tys. miesięcznie),
- opodatkowania dochodów uzyskiwanych przez platformy cyfrowe (tzw. „podatek od OLX”) oraz wdrożenia unijnej dyrektywy DAC7,
- przeglądu limitu wartości przesyłek spoza UE zwolnionych z cła i podatków (obecnie do 150 euro),
- wprowadzenia kryteriów umożliwiających odróżnienie stosunku pracy od fikcyjnej działalności gospodarczej,
- utrzymania opłaty wojskowej nawet po zakończeniu wojny.
Kogo dotkną zmiany
Najbardziej kontrowersyjnym punktem pozostaje zobowiązanie do zniesienia wyjątków dotyczących obowiązkowej rejestracji jako płatnik VAT przy korzystaniu z systemu uproszczonego. Dotyczy to bezpośrednio około 170–250 tys. FOP-ów, głównie w sektorach IT, konsultingu i usług profesjonalnych, których przychody przekraczają 1 mln hrywien rocznie.
Dyrektor programów ekonomicznych w Ukrainian Institute for the Future, Anatolij Amelin, ocenia, że krok ten doprowadzi do katastrofalnych skutków: podatki wzrosną trzykrotnie, a przedsiębiorcy zaczną masowo przechodzić do szarej strefy.
„Dla informatyka, konsultanta, projektanta czy korepetytora z dochodem dwóch tysięcy dolarów oznacza to trzykrotny wzrost obciążeń – z efektywnej stawki 7% do 20–22%. Jednorazowo. FOP z dochodem dwóch milionów hrywien rocznie płaci dziś około 140 tys. hrywien. Po reformie będzie to 380–430 tys. Różnica – ćwierć miliona”
Dyrektor programów ekonomicznych w Ukrainian Institute for the Future
Amelin uważa, że w wyniku zmian 100–150 tys. przedsiębiorców wybierze szarą strefę (dzielenie przychodów, kryptowaluty, przelewy P2P, współpraca przez zagraniczne jurysdykcje), a kolejne 10–25 tys. wysoko wykwalifikowanych specjalistów wyemigruje (ZEA, Cypr, Portugalia). W efekcie, choć rząd spodziewa się 15–20 mld hrywien dodatkowych wpływów z VAT, ekspert twierdzi, że budżet poniesie realne straty rzędu 12–20 mld rocznie. Zwraca również uwagę na paradoks: rząd chwali się ulgami dla gigantów IT („Diia.City”), a jednocześnie „niszczy FOP-y – bazę, z której te firmy wyrastają”.
Alternatywne rozwiązania
Anatolij Amelin proponuje również alternatywne sposoby zwiększenia dochodów budżetu, które – jego zdaniem – są ignorowane przez rząd, a mogłyby przynieść znacznie większy efekt niż presja na mały biznes. Podkreśla, że Ukraina ma jedną z największych administracji państwowych w Europie:
- zmniejszenie administracji państwowej o 20–30%, co mogłoby dać 30–50 mld hrywien oszczędności rocznie;
- walka z przemytem (nielegalny import tytoniu, paliw i alkoholu), który generuje 50–80 mld strat rocznie;
- ograniczenie korupcyjnych zysków (dziesiątki miliardów hrywien rocznie).
Nie panikować
„To jeden z punktów przyszłego memorandum zaproponowanych przez MFW. Jeden z możliwych, jeśli MFW udzieli Ukrainie finansowania – punkt, którego dziś jeszcze nie ma” – mówi ekonomista Ołeh Pendzyn, który ma odmienne zdanie na temat katastroficznych prognoz dotyczących opodatkowania FOP-ów i związanej z tym paniki.
Podkreśla on, że fala dyskusji jest zbyt emocjonalna i przedwczesna, ponieważ nie istnieje żadna oficjalna podstawa prawna.
„Proszę mi wskazać choć jeden projekt ustawy zmieniającej prawo podatkowe, który został wniesiony do Rady Najwyższej. Takiego projektu nie ma. Nie ma programu MFW, nie ma memorandum podpisanego przez rząd, nie ma projektu ustawy w parlamencie – nie ma nic”.
ekonomista
Ekspert zaznacza, że kwestia VAT dla FOP-ów to tylko jeden z potencjalnych punktów przyszłego memorandum, które formalnie jeszcze nie powstało.
To tylko rozmowy
„Do tej pory program został uzgodniony jedynie na poziomie personelu technicznego. Dopóki nie zapadnie decyzja Rady Dyrektorów MFW, pozostaje to wyłącznie w sferze rozmów. A Rada Dyrektorów nie podejmie decyzji w sprawie programu, jeśli nie będzie kredytu reparacyjnego – a najprawdopodobniej go nie będzie”.
Pendzyn potwierdza, że problem minimalizowania podatków za pomocą FOP-ów istnieje. Podaje przykład dużych firm – restauracji czy supermarketów – które wykorzystują uproszczony system podatkowy, aby unikać pełnego opodatkowania. Zwraca też uwagę, że nawet historycznie nie wszystkie warunki MFW zawarte w poprzednich memorandum były realizowane – np. dostosowanie cen energii dla ludności do poziomu rynkowego. Dlatego radzi, aby przy każdej „gorącej” medialnej dyskusji zadawać podstawowe pytanie: „Podajcie mi numer projektu ustawy, który znajduje się dziś w Radzie Najwyższej i dotyczy zmiany kodeksu podatkowego. A takiego projektu nie ma. I na tym koniec”.
„Ludzie są dziś bardzo emocjonalni, wyczerpani wojną, więc bardzo łatwo jest wywołać kolejną falę szumu medialnego… Propozycji MFW jest wiele. Ale to nie oznacza, że znajdą się one w memorandum. Nie oznacza to również, że Ukraina w ogóle otrzyma tę programową linię wsparcia”
ekonomista
Przypomnijmy, że państwowy PrivatBank dodał do aplikacji Privat24 nową funkcję dla przedsiębiorców – możliwość opłacania podatku jednolitego oraz innych płatności budżetowych. Opcja ta jest już dostępna dla wszystkich klientów prowadzących działalność gospodarczą (FOP) w zaktualizowanej wersji aplikacji mobilnej.
